Режиссер Валентина Якимец. Кистэммит баҕа санаа туолуута

Валентина Афанасьевна ЯКИМЕЦСР үтүөлээх артыыһа, Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын режиссера. Үлэлиир сыл­ларын устатын тухары 90-тан тахса эҥин интэриэһинэй туруоруулардаах. Иван Гоголев-Кындыл “Абааһылаах кылаат” комедия, Былатыан Ойуунускай “Оҕоҕо баҕарбыт” комедия, Гоффман «Щелкун­чик уонна кутуйахтар ыраахтааҕылара», Далан “Дьикти саас”, Корней Чуковскай «Муха-Цокотуха», М.Обутова-Эверстова “Үс үүт күрүөнү үрдүнэн көтөр Үрүмэччи Маҥан аттаах Үрүлү Бэргэн Бухатыыр” олоҥхото үлэлэрдээх.

Саха биллиилээх бэйиэттэрин хоһооннорунан уус-уран-художественнай композициялары, республикатааҕы ула­хан тэрээһиннэри туруорар киэҥ араҥаҕа биллэр-көстөр, тыйаатыр, култуура сай­дыытыгар сыралаахтык үлэлэһэр, ытык­тыыр, киэн туттар киһибит.

Мин оҕо эрдэхпиттэн артыыс- ка буолуохпун баҕарарым эрээ­ри, кимиэхэ даҕаны ол туһунан быктарбатаҕым. Ыйыттахтарына “учуутал буолуом” диэтэхпинэ, сөпкө этэбин дии саныырым. Оч­чолорго кыргыттар бары даҕаны учуутал буолар айдааннаах этибит. Оттон артыыска диэтэхпинэ, дьон күлүү гыныа диэммин, хаһан даҕаны баҕа санаабын кимиэхэ даҕаны кэпсээбэтэҕим…

Кырабыттан олус көхтөөҕүм: ыл­лыырым, үҥкүүлүүрүм, сыанка­ларга да оонньуурум. Оччолорго агитбригада диэн баара, онно сылдьарым. Оскуоланы икки эрэ түөртээх бүтэрбитим, уоннааҕыта биэстэр этэ. Дьон миигин үрдүк үөрэххэ барыа диирэ. Сопхуоһум Тимирязевскай академияҕа зоотехник буоларга путевка биэрбитигэр: “Ээ суох, мин онно бар­баппын”, — диэбиппэр: “Хайдах буолбут кыыһый”, — диэн өһүргэнэн турардаах­тар.

Төһө өр баҕа санаабын кистиэхпиний, туттарсар кэм чугаһаабытыгар ийэлээх аҕабар эттэҕим дии. Аҕам бииргэ төрөөбүт инитэ САССР уонна РСФСР үтүөлээх артыыһа Петр Прокопьевич Николаев Ньурбатааҕы көһө сылдьар тыйаатыр артыыһа. Ол да иһин буолуо, дьонум утар­сыбатахтара. Төрүкү даҕаны, ыал улахан оҕото буоламмын, мин тус санаам учуоттанааччы. Дьиэ кэргэн сүбэтигэр аҕам, ийэм уонна мин буолан мунньахтыырбыт. Кимиэхэ тугу ыларбытын, инники былаан­нарбытын кэпсэтэрбит. Кылааспар эмиэ күөн киһи этим. Оҕолору сатаан түмэрим. Салайааччы, дьаһайааччы хаачыстыбата миэхэ оччолортон баара. Хаһан даҕаны, туохтан даҕаны толлубат, куттаммат этим. Инньэ гынан, биир биэс тыла суох артыыс үөрэҕэр киирэрим быһаарыллыбыта. Онуоха, Саха сиригэр оннук үөрэх суох буолан, хаһан даҕаны дэриэбинэбиттэн ырааппатах киһи, Улан-Удэҕэ көппүтүм. Соҕотоҕун. Ити 1979 сыллаахха…

Тиийэн баран специализациябын барытын биэс-түөрт сыаналарга туттар­таабытым. Миэнэ барыта бэлэм: хоһоон буоллун, монолог буоллун, үҥкүү буол­лун. Нууччалыы да үчүгэйдик саҥарабын. Биһигини оскуолаҕа наһаа үчүгэй учуу­таллар үөрэппиттэрэ. Лидия Дмитриевна Васильева, Мария Прокопьевна Веревки­на билигин тоҕус уон саастарын ааспыт эбэлэр. Мин кинилэргэ өрүү махтанабын, дириҥ билиини иҥэрбиттэригэр. Нуучча тылыгар үчүгэйдик үөрэммит буоламмын “Ордьоот оҕонньор” диэн Реас Кулаковскай суруйбут олоҥхотун бэйэм тылбаастаан турардаахпын.

Дьэ, онтон нуучча тылын экзамена буолла. Истэн суруйууну суруттарбыттара. Арай, сыанабын көрбүтүм — икки. Оргуйа түстүм, ыллым да ректор хоһугар ыбылы үктээн тиийдим ээ. “Үлэбин көрдөрүҥ! Мин хайдах даҕаны икки сыанаҕа суруй­баппын”, — диэтим. Ректор: “Суох, икки буолбатах — үс”, — диэн хоруйдаата. “Үскэ даҕаны сөбүлэспэппин, нуучча тылын грамматикатыгар “тем более”, — диэн туох да сүрдээхпин. Онуоха киһим өр соҕус олорон баран эттэ: “Саха сирит­тэн эйиигин кытта өссө хас да кыргыттар кэлбиттэрэ. Кинилэр сопхуоска аҕыстыы сыл ыанньыксыттаабыттар. Биһиги кинилэри ылабыт. Эн олус талааннаах, үөрэххэр чаҕылхай эдэр киһигин, онон эһиил кэлээр, биһиги эйиигин хайаатар да ылыахпыт”, — диэтэ. “Ах так!” — диэн, хос аанын тыастаахтык саба баттаан баран, физкультура саалатыгар киирэм­мин кыстанан сытар мааттар үрдүлэригэр  умса түһэн маккыраччы ытаатым. Үөрэххэ киирбэтэхпиттэн буолбатах, дьонум иннигэр үчүгэй үөрэхтээх “отличница Валя” проваллаан кэлбит диэхтэрэ диэн, ол сааты-сууту санааммын. Бу сыттах­пына преподавателлэр киирэннэр: “Ой, Валюшенька не плачь”, — диэн уоскута сатаабыттара, онуоха мин: “Никогда я к вам больше не приеду, в следующем году в Москву поеду. Чем мне задалась ваша учеба, ваш институт, вы меня подставили перед родителями, перед всей школой”, — диэбиппин өйдүүбүн. Абытай­даах хомойуу-хоргутуу буолбута (күлэр)…

Уоскуйан баран суол нөҥүө турар педучилищеҕа тиийэн докумуоммун туттардым. Бастакы экзамеҥҥа биэс сыананы ыллым. Бу сырыттахпына ийэм переговорга ыҥырда. “Миигин үөрэххэ ылбатылар, ол иһин педучилищеҕа киирэн эрэбин”, — диэтим. Онуоха ийэм: “Хай­дах буоллуҥ, манна Бүлүүгэ дьиэҥ таһыгар педучилище баар буолбат дуо?! Кэлэ тарт, дьиэҕэр”, — диэтэ. Истигэн оҕо буоламмын “ээ да” диэбитинэн, докумуоммун үөрэхпиттэн ылан баран, Дьокуускайга кэлбитим. Тулагытааҕы эдьиийим хайдах эн проваллаатыҥ диэн олус мунаарбыта уонна култуураҕа барыаххын баҕарар буоллах­хына, музыкальнай училищеҕа киир диэн, онно илдьэ бара сылдьыбыта. Соннук, дьонум барахсаттар, артыыска буолуон баҕарар диэннэр, күүс-көмө буо­ла сатаабыттара. Онно даҕаны эһиил эрэ ылыахпыт диэбиттэрэ.

Дьиэбэр кэлбиппэр аҕам кыыһыра көрсүбүтэ: “Ити аата оскуолаҕа тугу да үөрэппэтэхтэр, сымыйа үөрэх, бар ыанньыксыттыы”, — диэбитэ. Аҕам абытайдаах хомуньуус киһи этэ. Инньэ гынан, ыанньыксыттыы барбытым. Тыаҕа олорор оҕолор үөрэнэр таҥаспытын атыылаһынаары эрдэттэн да ыанньык­сыттыыр, оттуур этибит. Мин Мария Никитична Иванова диэн уордьаннаах ыанньыксыт биригээдэтигэр олох кыра­быттан, алтыс кылаастан, үлэлээбитим. Ол иһин от үлэтин, бырдахха сиэтэр диэни билбитим. Киниэхэ киирбитим, үлэлии.

Кыра уҥуохтаах уонна хачаайы буоламмын хотон мала-сала барыта олус улахан, үрдүк курдуга. Оту киллэрэн далга сүөкүүбүн, уотурба көөнньөрөбүн, ынахтары ыыбын… Үлэлиирбэр чэпчэ­ки буоллун диэн ийэм дермантинынан комбинезон тигэн биэрбитэ. Ол сырыт­тахпына Ньурба көһө сылдьар тыйаатыра кэлбитэ. Ийэм кийиитигэр Валентина Пан­телеймоновна Николаеваҕа: “Ити кыыһы илдьэ барыҥ эрэ, баһаалыста, манна олох охтоору гынна”, — диэн көрдөспүтүн кэн­нэ, ол эппит киэһэтигэр уопсай мунньах тэрийэннэр, миигин ыллатан, үҥкүүлэтэн бараннар сарсыҥҥы күнүгэр илдьэ барбыттара. Николаевтар бэйэм дьонум буоллахтара. Валя диэн саҥаһым аатын сүгэбин. Билиҥҥээҥҥэ диэри билсэбит. Валентина Пантелеймоновна быйыл олунньу сүүрбэ үһүс күнүгэр аҕыс уон сааһын туолла.

Ньурбаҕа тиийэммин аны убайбыттан мөҕүллүбүтүм. “Театр диэн храм, парад­най аанынан эрэ киирэллэр, эн өссө кэтэх аанынан киирэ-киирэҕин,” — диэн баала­абыта. Кэнники арыый уоскуйбута. Кыр­дьык баҕалаах, талааннаах быһыылаах диэбитэ буолуо… “Мин Балик­кам,” — диир буолбута. Ньурбаҕа тиийэрбэр, 1979 сыллаахха, бу тыйаатыры тэрийсибит дьон баар этилэр: Владимир Семенов, Анатолий Криговорницын, Вален­тина Николаева, Петр Николаев, Дмитрий Иванов. Бу аксакалла­ры кытта үлэлээбиппиттэн олус астынабын, киэн туттабын. Миэхэ тыйаатыр эйгэтин арыйбыт дьон — кинилэр.

Биир сыл үлэлээбитим кэннэ Щепкин аатынан үрдүкү театраль­най училищеҕа Дьокуускайга хомуур арыллыбытыгар туттар­сыбытым. Онно травести диэн амплуаҕа киллэриэх курдук буолан иһэннэр, театрга эрдэ үлэлии сылдьыбытым иһин, ылбатах­тара. Тыйаатырга сыстыбыт кыра да уопут­таах киһини хаттаан үөрэтэр, уларытар уустугун иһин ыла сатаабаттар эбит. Ол иһин үрүҥ илиис курдук “ыраас” оҕолору ордороллор. Мин оччолорго номнуо хас да оруолу оонньоотоҕум дии. Манна ылбатахтарыгар эмиэ ытааһыннаах- соҥооһуннаах буолбута. Дьиҥэр, хайаатар даҕаны киирэбин диэн, бэйэбэр олус эрэл­лээх кэлбитим.

Бу хомойо-хоргута сырыттахпына, цир­калар устудьуоннары хомуйа кэлбиттэр үһү диэн кыргыттар өскүөрүтүн эппиттэрэ. Бүгүҥҥү артистка-вокалистка Алевтина Лукинова, Валентина Пак, Зинаида Бухо­лова буоланнар вокальнай отделениеҕа туттарса баран эрэллэр этэ. Мин күүс- көмө буолаары, көрөөрү эрэ барсыбытым. Тиийбиппитигэр Петр Пестряков баара. “Хайыа, эн баар эбиккин дуу,” — диэ­битигэр, мин туттарсыбаппын, көннөрү да оруолу оонньоотоҕум дии. “Ээ, буоллун, Ньурба кыргыттара тахсын эрэ”, — дэспит­тэрэ. Ньурба буолбатах да буолларбын, тахсыспытым. Кыргыттарым ыллыыллар, мин эмиэ ыллыыбын… Барытын толорон, оҥорон испитим. “Биһиэхэ вокальнай диэн суох, эстрада-цирк диэн салааҕа хомуур оҥоро сылдьабыт”, — диэбиттэрэ. Үҥкүүһүт буоламмын, миигин ылбыттара.

Онон цирка үөрэҕэр киирэн хаал­бытым. Бииргэ туттарса сатаабыт Щеп­киннарбын кытта Москубаҕа сэргэстэһэ үөрэммитим. Бу эйгэҕэ, маҥнайгы циркэ артыыстарын ахсааннарыгар киирбиппэр дьылҕабар махтанабын. Түөрт сыллаах үөрэхпин кыһыл дипломунан бүтэрбитим. Циркэ үөрэҕин синтетическэй артыыс буолан бүтэрэҕин. Ол эбэтэр элбэҕи сатыыр­га үөрэтэллэр. Мин степ үҥкүүлүүрүм, ыллыырым, клоуннуурум, канат үрдүнэн хаамарым.

Оччолорго Дьокуускайга цирк диэн суоҕа. Маҥнай биһиги саҕалаабыппыт. Нэһилиэктэри кэрийэн гастроллуур буол­буппут. Тиийдим эрэ мастарыскыайга ойо­рум, тырахтарыыс уолаттары кытта билсэ охсорум. Кулууп эркинин дьөллөрөрүм, өтүү быабын таттарарым. Онуоха кулууп үрдэ олус намыһах буолан, бастакы кэккэ иннинэн хаамарым.

Маҥнайгы гастролум Тиксиигэ аас­пыта. Байыаннай чааска алта сүүс миэ­стэлээх дыбарыаска саллааттар иннилэ­ригэр канакка хаампытым. Онно алтата ыҥыран бокулуоннаппыттара. Купальни­ктаах кыыһы көрүөхтэрин баҕарбыттара дуу, талаам­мар сүгүрүйбүттэрэ дуу, биллибэт диэн күлэбин…

1994 сыллаахха Фи­лармонияны хас даҕаны салааҕа араарбыттара уонна биһиэхэ, циркэлэргэ, Ойуунускай уулуссатыгар мастырыскыай (токарнай сыах) буолан турбут дьиэни анаабыттара. Бары мустам­мыт ол мастарыскыайбытын ыраастаабыппыт. Олус ыарахан ыйааһыннаах тимир саахтарын таспыппытыттан салла саныыбын. Үлэ бөҕөтүн көрсүбүппүт. Циркэни Сергей, Марфа Расторгуевтар тэрийбиттэрэ уонна салай­быттара. Бу кэмҥэ култуура колледжыгар сыана маастар­дара диэн салаалар арыл­лыбыттара. Мин онно цирка салаатыгар үлэм быыһыгар- ардыгар устудьуоннары үөрэтэн саҕалаабытым. Сыыйа-баайа циркабыттан тохтообутум уонна режис­сер үөрэҕэ наада диэммин, Улан-Удэбар режиссер салаатыгар киирбитим. Бу үөрэҕим кыһата сайдан, улаатан Ускуусту­ба Академията диэн буолбут этэ. Дьокуу­скайга кэлэн үөрэппиттэрэ, дипломнарбы­тын антах көмүскээбиппит. “Режиссер профессионального театра” диэн кыһыл диплом туппутум уонна 1996 сыллаахха Алексей уонна Матрена Павловтар Үүнэр көлүөнэ тыйаатырын саҥа тэринэн эрэр кэмнэригэр ыҥырбыттарыгар, киирбитим. Мария Данилова, Валентина Чиркова ба­аллара. Бэһиэ буолан тэрийбит тыйаатыр­быт билигин биэс уонтан тахса үлэһиттээх буола үүннэ. Бастакы испэктээхпитинэн Иван Гоголев-Кындыл “Абааһылаах кылаат” кэмиэдийэтэ буолбута. Бу мин Улан-Удэҕа дипломнай үлэм этэ. Иван Михайлович миигин “мин оҕом” диирэ. Элбэҕи сүбэлиирэ-амалыыра. Бу туруорууттан Эдэр көрөөччү тыйаатырыгар үлэм саҕыллан барбыта.

Билигин оскуола үөрэнээччилэрин кытары “Тыйаатыр уонна оскуола” диэн бырайыактаахпын. Саха гимназията, “Айыы Кыһата” оскуолалары, Берегиня тулаайах оҕолору иитэр дьиэ оҕолорун кытары олоҥхолору, испэктээхтэри туруорбуппут. Бу маннык тэрээһиҥҥэ кылаас оҕото, төрөппүттэр, учууталлар, иитээччилэр биир ыал буолан үлэлиибит. Элбэх бириэмэни, сыраны эрэйэр тэрээһин буолар эрээри, оҕо иитиитигэр олус улахан суолталаах уонна кыттыыла­ахтары бииргэ сомоҕолуур ураты күүстээх. Манна төрөппүттэр таҥастарын-саптарын, декорацияны, музыка оҥоруутун барытын уйунуохтарын наада.

Дьаҥсык кэмэ буолуон иннинэ улуустары кэрийэн “Күн бытархайдара” бэстибээл тэрийэрбит. Быйыл “Автономия 100 сылынан” Саха суруйааччыларын айымньыларынан туруорууларга күрэс ыытылла турар. Оҕолор туруорууларын видеоҕа устан ыыталлар. Билигин барыта кэтэхтэн уунан буолбута хомолтолоох. Дьиҥэр, тыйаатыр диэн илэ буола турары тыыннаахтыы көрдөрүү буоллаҕа.

Тыйаатыртан оҕо элбэҕи билэн тахсыахтаах. Ону ситиһэ сатыыбын. Элбэх ырыалардаах, үҥкүүлэрдээх, музыкальнай доҕуһуоллаах испэктээхтэри туруорарбын ордоробун. Ол иһин артыыстарым бары ыллыыллар, үҥкүүлүүллэр. Тыыннаах доҕуһуол хайаатар да баар буолар. Элбэх инструмент баара оҕону сайыннарар. Аныгы көрөөччү билиитэ-көрүүтэ үрдүк. Былыргы оҕоҕо мааска кэттин эрэ, бу —бөрө диэн өйдүүр этэ. Билигин инфор­мация хонуута олус кэҥээтэ. Оҕолор эҥин компьютерынан оҥоһуллубут киинэлэри, мультиктары көрөллөр, ол иһин биһиги сыанаҕа көрдөрөрбүтүн эмиэ ылыналларын ситиһиэхтээхпит. Оҕо хаһан, ханна баҕарар оҕо. Кини син-биир кэнэн буолар. Онон көрөөччүлэрбитин кытта тэҥҥэ сайдан, өссө дьикти туруоруулары оҥорон иһиэхтээхпит. Ол туһугар куруутун үөрэнэбит, үрдэтинэбит. Үөрэх хаһан да хаалбат.

Тыйаатыр диэн олус интэриэһинэй, кэрэ, дириҥ эйгэ. Биһиги театраллары, кэ­рэни сэҥээрээччилэри иитэн таһаарабыт. Оҕолоргутун хайаатар да кэрэни кытта алтыһыннара, сайыннара сатааҥ.

Юлия ПЕСТРЯКОВА

spot_imgspot_img

Сэргээҥ

Москубаҕа Сунтаар оһуокайа дуорайда

Сэтинньи  27 - 30 күннэригэр дойду тэбэр сүрэҕэр Москуба куоракка РФ култууратын министиэристибэтэ, В. Д.Поленова аатынан норуот айымньытын Арассыыйатааҕы судаарыстыбаннай дьиэтэ уонна култуура Арассыыйа национальнай...

“Хаачылааналар” ыалдьыттаатылар

Үйэбит уларыйан дьон-сэргэ атах тэпсэн олорон сэһэргэһиини умна быһыытыйда. Оттон урукку умнуллубут диир үйэбит кэмигэр, көмүлүөк оһох оттуллубут уотун сылааһыгар олорон, кэлбит ыалдьыт кэпсээнин,...

Бүгүн — Хомус күнэ

Бүгүн, сэтинньи 30 күнүгэр, Хомус күнүн бэлиэтиибит. 2011 сыллааха Егор Борисов Ил Дарханынан олорон ол туһунан ыйаах таһаарбыта. Хомус, эбэтэр варган, Аан дойду норуоттарыгар, Хотугу...

Күөрэгэй

Ырыаларым, ырыаларым – Ыллам-дьэллэм тылларым – Үгүс өйү, сүрэҕи Үөрдэ, күүрдэ көҕүтэ, Үлэ, олох күргүөмүгэр Өрүкүйэр күүстээтиннэр. «Хоһооннорум миэннэрэ» Күннүк Уурастыырап Россия уонна Са­ха Республика­тын...

Олоҥхо дьиҥ эйгэтэ — ыал

Өбүгэлэрбититтэн утумнанан кэлбит биир улахан фольклор жанрынан олоҥхо буолар. Олоҥхо кэм тэтимигэр баһыйтаран сүтэн-симэлийэн хаалбатын туһугар үгүс үлэ барар. Ол курдук, куонкурустар, бэстибээллэр, күннэр,...

Саҥа дьыллааҕы нүөмэр таҕыста!

Үбүлүөйдээх сылбытын түмүктүүр "Далбар Хотун" сурунаал 8-с нүөмэрэ номнуо таҕыста. Бырааһынньыктааҕы нүөмэргэ ааҕарга тиэтэйиҥ: – "Саха театрын килбиэннээх аата – Евдокия Гоголева" туһунан Валентина Семенова...

Бастыҥ олоҥхоһуттар наҕараадаланнылар

Бүгүн, Олоҥхо күнүгэр, Саха өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбатын дьиэтигэр Ил Дархан анал стипендиятын аныыр туоһу сурук туттарыы үөрүүлээх түгэнэ буолла. Саха өрөспүүбүлүкэтин баһылыга Айсен Николаев эҕэрдэтигэр...