“Былыр бу улуу күөлгэ сахалар олоро сылдьыбыттара диэн сабаҕалааһын баар. Өлүөнэ өрүс Баай күөл таһыттан саҕаланарын учуоттаатахха бу оруннаах этии буолуон сөп. Онон күөлү сахалар ааттаабыт буоллахтарына Баай күөл эбэтэр байҕал диэн тыллар кэлин уларытыллан Баай күөл буолбут буолуохтарын сөп. Маны өссө биир сабаҕалааһын бигэргэтэр — Баай күөлгэ баар бөдөҥ арыы билигин Ольхон диэн ааттаах, ол урукку төрүт аата Улахан буолуон сөп».
(Саха бикипиэдьийэ https://sah.wikipedia.org/wiki/)
Баай күөл мууһа саамай ыраас уонна дьэҥкир. Бу мууһу көрөөрү аан дойду араас муннуктарыттан дьон тоҕуоруһа мустар. Кэлии-барыы үксүгэр олунньу ыйтан саҕаланар. Бу кэмҥэ мууска күөх өҥ эгэлгэтин көрүөххэ сөп.
Байкалга Иркутскай эбэтэр Улан-Удэ куораттартан тиийиэххэ сөп. Иркутскайтан 70 км, Улан-Удэттан 150 км кэриҥэ ыраах сытар. Иркутскайтан айанныыр буоллахха Листвянка диэн бөһүөлэккэ тиийэбит. Бу бөһүөлэк Ангара өрүс уҥа салаатыгар, Байкал күөлү батыһа турар. Листвянка эҥэр хас даҕаны үрэхтэр, өрүстэр сүүрүгүрэллэр. Олортон биирдэстэрэ – Крестовка өрүс.
Бу эҥэр кэллэххэ Нерпинарийга, «Байкалгора» хайыһарынан хайаттан түһэр фуникулердаах комплекска, «Тальцы» диэн маһынан тутуулардаах түмэлгэ, «Шаман камень», «Камень Черского” сирдэргэ дуоһуйа сылдьыаххытын сөп.
Баай күөлгэ өҥөнөн күүлэйдэтэр «Ирбис” арааһа элбэх. Анаан күөлү көрө тиийбит дьон, хайаатар даҕаны, бу өҥөнү туһанар. Биэрэктэн ыраатан истэҕин аайы мууc өҥө-дьүһүнэ, иһинээҕи ойуута уларыйан иһэр. Кыдьымахтаах сирдэр эмиэ ураты көстүүнү биэрэллэр. Күөл үрдүгэр киһи кута-сүрэ ураты турукка куустарар.
Күөлгэ кыһын-саас айанныырга ичигэс таҥас ирдэнэр. Халлаан төһө даҕаны сылаас буоллар, күөлгэ тыал олус күүстээх. Мал-сал барыта көтүөх курдук. Эбиитин килэгир муус буолан, уурбут малгын биирдэ илдьэ барыан сөп. Хаартыскаҕа түһэргэ аналлаах аһаҕас тарбах үтүлүк ирдэнэр.
Хас биирдии дойду ураты кэрэ айылҕалаах буоллаҕа. Бу эҥэр ото-маһа элбэҕэ, тыата үрдүгэ, мааныта сөхтөрөр. Киһи манна сүргэтин көтөҕө, ньэгирин үрдэтэ, саҥаны билэ-көрө, дуоһуйа сынньана тиийэригэр олус табыгастаах. Айылҕата арааһа үөрдэр, долгутар.
Юлия Пестрякова
