Муома улууһун Улахан Чыыстай национальнай нэһилиэгин элбэх оҕолоох ыала Василий уонна Елена Соловьевтар хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар үгэстэрин, култуураларын, олоҕун-дьаһаҕын тутан олорор дьиэ кэргэн чаҕылхай бэрэстэбиитэллэринэн буолаллар.
Кинилэр дойду таһымнаах күрэс түһүлгэтигэр Хоту сиргэ олохсуйан олорор ыал олоҕун илгэтин кэрэхсэбиллээхтик көрдөрөн сөхтөрдүлэр, төрөөбүт дойдуларыгар умсулҕаны үөскэттилэр.
Ол курдук, бүтүн Арассыыйатааҕы «Семья года — 2024» күөн күрэскэ кыттаннар «Семья – хранитель традиций» номинация кыайыылаахтарынан буоллулар. Эрэгийиэннээҕи түһүмэххэ кинилэр «Көс ыала» номинацияҕа кыайбыттара.
Соловьевтар биэс оҕолоохтор: Уруйдаана, Владимир, Леонид, Глафира уонна Иван. Кинилэр 2013 сыллаахха «Эрикит» диэн община тэриммиттэр, билигин 1700 табаны көрөллөр-истэллэр.
Дойду тэбэр сүрэҕэр Москваҕа наҕарааданы туттарыы үөрүүлээх түгэнигэр айанныахтарын иннинэ биһиги ыал күн күбэй ийэтин Елена Степановнаны уонна улахан кыыстарын Уруйдаананы кытта көрүстүбүт.
Ыстаадаҕа – көҥүлгэ
Хоту улуустары ситимниир «Индигир» хорук тымыр суолуттан Улахан Чыыстай ойуччу сытар, табаһыттар түөлбэлээн олоророр, таба иитиитинэн утумнаан дьарыктанар национальнай нэһилиэгинэн буолар.
Елена өссө быычыкаайыттан уучаҕынан сылдьан төрөппүттэрин кытта табаларын маныыра.
«Оччолорго дьоннорум «Искра» сопхуоска үлэлииллэрэ. Ыстаадаҕа аан бастаан көс оскуола арыйбыттара, онно үөрэммитим. Онон кырабыттан көс олох, ыстаада уонна туундара салгынын хааммар иҥэриммит киһибин. Кэргэммин кытта Василийдыын олох эдэр сылдьан холбоспуппут. Сопхуос ыһыллан кооператив буолбут хаһаайыстыбаҕа үлэлээбиппит. 2013 сыллаахха дьиэ кэргэнинэн төрүт община тэринэргэ санаммыппыт. Дьэ, ол саҕалааһыммыт бүгүн бары аймах билэ дьону түмэр үлэбитинэн-хамнаспытынан буолар», – диэн санаата көтөҕүллэн олорон ийэ кэпсиир.
Ыстаада ураты салгына, олоҕо-дьаһаҕа Соловьевтар оҕолорун эмиэ абылаабыт эбээт. Сайыҥҥы сынньалаҥ саҕаланна да оҕолор хомунан төрөппүттэригэр көмөлөһө, сайылыы ыстаадаҕа айанныыллар.
«Оҕолорум кыраларыттан биһигини кытта тэҥҥэ табаларын көрөллөр. Үөрэх бүттэ да аймахтарбыт оҕолун кытта үөрэн-көтөн ыстаадаҕа тиийэн кэлэллэр. Ол кэмнэрин наһаа кэтэһэллэр, ахталлар. Табаһыттар биир саамай сүрүн эппиэтинэстээх үлэлэрин сүгэллэр, төбөлөрүн оройунан түһэллэр. Ол үлэ – таба манааһына. Табалар төгүрүк күн манабылга сырыттахтарына эрэ атын ыстааданан ыһыллан хаалбаттар, эбэтэр кыылга былдьамматтар. Онон оҕолорум уонна бииргэ төрөөбүттэрим оҕолоро дьуһуурустуба олохтоон, маныыллар», – диир кини.
Оҕолоро-тугутчааннара
Улахан кыыстара Уруйдаана үс ыйыттан көс олох эриирдээх-мускуурдаах, ону сэргэ сэргэх олоҕун билэн улааппыт. Ыстаадаҕа олох туһунан олус санаата көтөҕүллэн олорон кэпсиир.
«Оҕолор ордук таба ааҕыытын кэмин сөбүлүүр этибит. Төһө тугуттар төрөөбүттэрин, табабыт төһөнөн элбээбитин билэн үөрүү-көтүү буоларбыт. Тугуттары хараал иһигэр тутан кулгаахтарын имниирбит, биһиги ыстаадабыт табата диэн онон билэрбит. Атын ыстаада табата холбоспут буоллаҕына, кулгаахтарынан быһаарарбыт», – диэн таба иитиитин ис дьиҥин билэр киһи быһыытынан дьоһуннаахтык кэпсиир.
Куйааска түһэр бырдах, курулуур ардахтаах күннэр, балааккаҕа олох-дьаһах оҕолору чаҕыппат, сайын көҥүлгэ көччүйэллэрэ үчүгэйэ бэрт буоллаҕа! Төлөпүөҥҥэ хатанан баран олорор оҕону ыстаадаҕа көрбөккүн. Куйаар ситимэ киин сиргэ курдук дэлэгэйэ суоҕа да сыттаҕа.
«Балтым Глафира, дьэ, уучахтан түспэт кыра табаһыт. Кини билигин 5 кылааска үөрэнэр. Олох быыкаайыттан ыстаадаҕа сылдьар. Саҥа төрөөбүт тугуттарга аат иҥэрэр, барыларын ааттарынан билэр, наар имэрийэ-томоруйа сылдьар», – диэн кини кэпсиир.
Соловьевтар оҕолоро төһө да алаһа дьиэлэриттэн үөрэх-билии баһылыы тэлэһийдэллэр, «Эрикит» общиналарыгар сүрэхтиин тардыһаллар.
Улахан кыыстара Уруйдаана ХИФУ техническай институтун Нерюнгритааҕы салаатыгар «Горное дело» исписээлинэскэ үөрэммит. Кини билиҥҥитэ аҕатыгар көмөлөһө сылдьар. Община докумуоннарын сүрүннүүр тутаах үлэһит. Владимир автомехник үөрэҕин бүтэрбит, билигин общинаҕа табаһыттыыр, Леонид оскуола кэнниттэн биир сыл табаһыттаан баран, ыра оҥостубут үөрэҕэр ортопед-стоматолог идэтигэр Хабаровскайга үөрэнэ сылдьар. Кыралар Глафира уонна Иван оскуола оҕолоро.
Аҕаларын кэнниттэн батыһан, ийэлэрин сылаас илиитинэн угуттанан
«Аҕабыт Василий Викторович наһаа сымнаҕас уонна оҕолорун иитиитигэр олус кыһаллар. Уолаттарын да, кыргыттарын да кыраларыттан, омуннаабакка этэххэ, сүгэ сылдьан булт-алт, балыктааһын, табаһыт үөрүйэхтэригэр үөрэппитэ. Оҕо тутан-хабан, көрөн сайыннаҕына, толкуйдуур дьоҕура, сатабыла кэҥиир, дириҥиир, чочуллар, диэн аҕабыт мэлдьитин этэр», – диэн кэргэнин туһунан Елена сырдыктык мичээрдии-мичээрдии кэпсиир.
Ол курдук, уолаттар кыра сылдьан аҕалара хайаҕа чубукулуу барарын тэһийбэккэ кэтэһэллэрэ. Ол үөрүүлээх күн тосхойдоҕуна, малларын-салларын табаларыгар эбэтэр аттарыгар сааһылаан, хас да күҥҥэ чубукулуу бараллара. Чубукуну бултуур ураты сымсаны, күүһү-күүдэҕи ирдиир эбээт.
«Биир кыылы сырсан хас да очуос хайалары дабайа сырсаллар, сыралара-сылбалара эстэр, ол да буоллар үөрэн, дуоһуйан аҕай кэлэллэр. Билигин кыратын Ваняны эмиэ бултууругар илдьэ барар», – диэн ийэлэрэ кэпсиир.
Елена Степановна чуум хаһаайката диэн официальнай үлэлээх. Ыстаадаҕа дьахтар аймах үлэтэ хайдах курдук түбүктээҕин сылаас дьиэҕэ олорор дьон сэрэйэн эрэ эрдэхпит.
Табаларын манаан, ыраах сиринэн хааман-сиимэн кэлбит үлэһиттэригэр Елена сылаас ас астаан тоһуйар, балаакка иһэ ичигэс буоларын туһугар оһоҕун итиитин тутар. Кэлин кыргыттара улаатаннар, ийэлэрин кытта тэҥҥэ үлэлииллэр. Елена кыргыттарын Уруйдаананы, Глафираны үгэс астарын астыырга үөрэтэр. Аны таба тириититтэн оҕолоругар, кэргэнигэр кыһын кэтэр таҥастарын тигэр. Уран тарбахтаах буолан, тикпит таҥастара барыта олус кэрэлэр.
Олоххо көхтөөх сыһыан
Улахан Чыыстай национальнай нэһилиэгэр саас аайы табаһыттар слеттара буолар. Дьэ, манна улууска үгэс олохторун тутан олорор аҕыйах ахсааннаах хотугу норуот бэрэстэбиитэллэрэ мустаннар таба сүүрдүүтүгэр, табаһыттар дьоҕурдарыгар, ырыаҕа-үҥкүүгэ, үгэс аска-үөлгэ, таҥаска куонкурустарга кыталлар. Соловьевтар хас да слеттарга биирдиилээн түһүмэхтэргэ бастаан турардаахтар. Ордук, Елена Степановна эбээннии оһуордаан-бичиктээн таба тириититтэн, сарыытыттан тикпит таҥаһа дьүүллүүр хамыыһыйаны сөхтөрөрө.
«Дьиэ кэргэн сылыгар биллэриллибит куонкуруска кыттарбытыгар этии киирбитигэр, сөбүлэспиппит. Куонкуруска хас да киритиэрийдэринэн сыаналыыллар эбит этэ. Биһиги видео оҥорон баран, таба төрүөҕэ саҕаламмытын иһин, ыстаадаҕа баран хаалбыппыт. Арай оройуоҥҥа, онтон өрөспүүбүлүкэҕэ бастаатыгыт диэтилэр. Ол кэннэ дойду куонкуруһугар «Семья – хранитель традиций» диэн номинацияҕа кыайдыгыт диэтилэр. Биһиги үөрүү бөҕө. Бу бары мустаммыт Москваҕа наҕараадалааһын үөрүүлээх түгэнигэр айаннаан иһэбит. Өрөспүүбүлүкэ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтэ биһиэхэ наһаа көмөлөстө. Ыстаадаҕа сылдьар дьон эмискэ хомунан барарбытын-кэлэрбитин сүрүннээтэ», – диэн Елена махтана кэпсиир.
Саамай алыптаах бырааһынньык Саҥа дьыл үүннээри турар буолан, мин Елена Степановнаттан баҕа санаатын уонна ааспыт сылга буолбут үтүө-бэлиэ түгэннэрин туһунан ыйыталастым.
«Дьиэ кэргэн сыла биһиэхэ наһаа элбэх үтүө түгэни аҕалла. Оҕолорбут этэҥҥэ үөрэхтэрин бүтэрэн, уолбут Леонид сөбүлүүр идэтин баһылаары, ыра оҥостубут үөрэҕэр киирдэ. Табаларбыт этэҥҥэ кыстаабыттара уонна кыстыахтара да диэн эрэнэбин. 2025 сылы биһиги дьиэ кэргэн үгэс курдук бары мустан, дьэрэкээн уоттардаах харыйа таһыгар туран, кэлэр сылга баҕа санаабытын этэн көрсүөхпүт. Мин ийэ киһи буоларым быһыытынан, оҕолорум, холоонноох доҕорум этэҥҥэ эрэ сылдьалларын туһугар баҕа санаабын этиэҕим», – диэн кини киһи аймахха үчүгэйгэ эрэли саҕар саамай алыптаах бырааһынньык туһунан санаатынан кэпсэтиитин түмүктээтэ.
Сардаана КУЗЬМИНА.
