Үйэбит уларыйан дьон-сэргэ атах тэпсэн олорон сэһэргэһиини умна быһыытыйда. Оттон урукку умнуллубут диир үйэбит кэмигэр, көмүлүөк оһох оттуллубут уотун сылааһыгар олорон, кэлбит ыалдьыт кэпсээнин, сонунун, сэһэнин олус диэн сэҥээрэ истэр дьоро киэһээлэр буолаллара эбээт.
Билигин дьон-сэргэ интэриниэтинэн, бассаабынан эбэтэр социальнай ситиминэн аан дойдуну «кэрийэллэр», онон дуоһуйан дьиэлэриттэн тахсыбакка бэйэлэрэ-бэйэлэригэр бүгэн сыталлар. Саха киһитэ омук быһыытынан уратыта диэн, кини сатаан сэһэргиир уонна истэр. Ол истибитин алаастан-алааска кэрийэ сылдьан сүрдээх үчүгэйдик уустаан-ураннаан сэһэргиир дьоҕурун сүтэрэн эрэбит диэххэ сөп. Онон, сэһэргэһэр уонна сэһэргиир дьоҕурбутун уһугуннарыаҕыҥ диэн туран, сэтинньи 27 күнүгэр Уус Алдан улууһун Хоноҕор бөһүөлэгэр, дьону-сэргэни угуйар, сынньатар, билиини биэрэр “Түһүлгэ” уораҕайыгар, чахчы да үтүөкэн сэһэргэһии буолан ааста. Бу улуус киинигэр “Хаачылаана” диэн эриэккэс ааттаах түмсүү ыытар трээһинэ буолар.
Үгүс ыал ампаарыгар эбэтэр хоспоҕор кичэллээхтик харайыллыбыт эргэ аккырыыккалар баар буолуохтаахтар. Билигин ол аккырыыккалар ааспыт үйэ туоһулара буоллулар. Сорохтор атастаһаллар, атыылыыллар даҕаны. Маннык аккырыыккалары, эргэ малы-салы мунньар дьону “хоардинг” диэн ааттыыллар эбит. Олортон биирдэстэрэ өр сылларга улуустааҕы үөрэх салаатыгар үлэлээбит педагог Елизавета Федоровна Сивцева буолар. Кини кэллиэксийэтиттэн оҕо эрдэхпиттэн ордук “Опять двойка” диэн Федор Решетников уруһуйдаах аккырыыкканы өйдөөн хаалбыппын. Бу хартыына 1952 сыллаахха суруллубут эбит. Билигин дойду саамай улахан түмэлигэр “Третьяковскай галереяҕа” турар. Ити курдук, Елизавета Федоровна кэллиэксийэтигэр 50-60-с сыллары, сэрии иннинээҕи уонна сэрии кэмигэр хорсун оҕолорго анаммыт аккырыыккалары сырдатта. Хас биирдии аккырыыкка олох дьиҥ устуоруйатын кэрэһэлиир буоллаҕа.
Иккис сэһэнньит Хоро нэһилиэгин Чараҥ бөһүөлэгин коллекционера, кыраайы үөрэтээччи В. Протодьяконов – Кулантай аатынан литературнай түмэлгэ өр сыл үлэлээбит Клара Гаврильевна Бурцева буолар. Кини Улуу Кыайыы 80 сылын көрсө “Үйэтитиигэ үлэлэһии” диэн, сэрии кэмигэр Хоро нэһилиэгэр аччыктааһынтан быыһаабыт үлэһит дьон туһунан кэпсээтэ. Оччотооҕу кэм ахтыыларыгар муҥхаһыт, балыксыт оҕонньоттор балыктаан быыһаабыттарын туһунан суруллар. Клара Гаврильевна ол чахчыларын ирдэһэн суруйан, аймахтарыттан ахтыы хомуйан сүҥкэн улахан үлэни оҥоро сылдьарыттан олус үөрдүбүт. Онон, ытык кырдьаҕастаргыт кэпсээннэрин болҕойон истиҥ, сурунуҥ, бэлиэтэниҥ диэн сүбэлиэхпин баҕарабын. Урут бу оҕонньор эмиэ “лабаҥхалаан” эрэр диэн буолара. Ону истибэккэ хаалбыт кэмсинээччи элбэх буолуо.
Марина Романовна Копырина оҕо уһуйааныгар өр сылларга үлэлээбит педагог, уһуйааччы буолар. Биэнсийэҕэ тахсыаҕыттан тугу көрбүтүн, истибитин кэпсээн оҥорон суруйан иһэр үгэстэммит. Оҕо сылдьан оонньообут-көрүлээбит алаастарын, оннооҕор дьон бырахпыт куоска оҕотун туһунан кэпсээнин истэммит олус уйадыйдыбыт.
Розалия Ивановна Лебедева иитээччи идэтин бүтэрэн Өлөөн улууһугар ананан, онно үлэтин саҕалаабыт уонна күн бүгүнүгэр диэри “Кэскил” оҕо уһуйааныгар үлэлии сылдьар. Кини билиҥҥи оҕолор хойут тылланаллара элбээтэ диэн этэр. Ол биир сүрүн төрүөтүнэн төрөппүт оҕотун кытта кэпсэппэт, болҕомто уурбат буолбута буолар. Оҕо барахсан бэйэтэ- бэйэтигэр сылдьан оонньуур уонна хааччахха улаатар буолан тугу да сатаабат, барытыттан куттанар. Бу, биллэн турар, оҕо сайдыытыгар улахан охсууну биэрэр диэн эттэ. Кэлин кини олус сабыылаах, санаатын кыайан эппэт, бэйэтигэр эрэ бүгэн хаалар, ол түмүгэр дорҕооннору кыайан доргуччу саҥарбат буолар диир. Оҕону биэс сааһыттан саҕалаан хоһоонунан, саҥалаах хамсаныыларынан кини тылын сайыннарар ньымалары көрдөрдө. Суоттуттан төрүттээх Екатерина Местникова хоһооннорунан үлэлиирин кэпсээтэ. Оҕо күннээҕи көрөр эйгэтин тыаһын-ууһун үтүгүннэрэн үөрэттэххэ, сайдар тэтимэ түргэтиир диэн эттэ.
“Хаачылаана” педагогтар түмсүүлэрин салайаааччыта, түмээччитэ Наталья Григорьевна Говорова, түмсүүгэ хас биирдии нэһилиэктэн аҕыс салайааччы, 30-тан тахса чилиэн киирэн үлэлии-хамныы сылдьалларын туһунан кэпсээтэ. Салҕыы Суотту нэһилиэгин уопсастыбанньыга, бэтэрээн педагог, уһуйааччы Екатерина Николаевна Гоголева, Япония – Корея – Кытай хайысханан айаҥҥа сылдьыбытын туһунан сэһэргээтэ. Байкал улуу байҕалыгар күүлэйдээбит, Император саадыгар хаампыт, Кытай истиэнэтин дабайбыт хаартыскаларын көрдөрдө, Японияҕа солкону хайдах оҥороллорун туһунан кэпсээтэ.
Түмүккэ тус бэйэм айар үлэм туһунан сырдаттым уонна бу көрсүһүүгэ кыттыыны ылбыт далбар хотуттарга барҕа махталбын тиэрдэбин. Маннык көрсүһүүлэр киһиэхэ олус элбэҕи биэрэллэр, киһи санаатын кынаттыыллар, үөрэтэллэр. Онон сылдьа сатааҥ, дьон-сэргэ кэпсээнин истиҥ уонна бэйэҕит эмиэ сэһэргээҥ диэммин сүбэлиэм этэ. Саха киһитэ тыыннаах сэһэргэһииттэн алгыһы, арчыны, бөҕө туруктаах буолууну ылара чахчы.
Суруналыыс, суруйааччы Бээрийэ кыыһа Хотойук Айгыына.
