“Водоканал” тэрилтэ генеральнай директорын Анатолий Андреевич Кырдаҕааһабы кытта сэһэргэһэн баран, элбэҕи атын харахпынан көрдүм, биллим, дьоруойбар ытыктабылым өссө дириҥээтэ. Кини киһи бэйэни ииттиниитин-хатарыныытын үтүө холобурунан буолар диэтэхпинэ омун буолбат. Кырдьаҕааһап олоҕун ситиһиитэ – тус бэйэтин үлэтэ. Маннык ситиһии киһи аайы бэриллибит, ис кута күүстээх эрэ киһи кэлэр биэтэгэ. Ис көҥүллээх киһи санаатын аһаҕастык этэрин кэрэхсээтим. Ол да иһин, сэһэргиһиибит бэрт сэргэх буолла.
Уу – тыыннаах, ыраас эйгэ
- Анатолий Андреевич, киин куорат биир сүрүн, куорат олохтоохторун уунан-хаарынан бүтүннүү хааччыйан олорор, хаһаайыстыбатын салайан олороҕун. Биэс сыл анараа өттүгэр туох сүрүн сыалы-соругу туруорунан үлэҕин саҕалаабыккыный?
- Норуот доруобуйатын туруга иһэр ууттан быһаччы тутулуктаах. Ыраас уунан хааччыйыы сүрүн сорукпут. “Водоканалга” ананан баран туох-ханнык иннинэ кэлэктиип өйүн-санаатын, үлэҕэ сыһыанын уларыппытым. Уу – тыыннаах, ыраас эйгэ. Уу нөҥүө киһи санаатын тиэрдэр, уу араас информацияны иҥэринэр уратылаах. Ол иһин дьоммор үлэҕитигэр үөрэн-көтөн, үтүө санаалаах кэлиэхтээххит, куһаҕан тылы туттуо суохтааххыт, эһиги санааҕыт дьоҥҥо тиийэр диибин. Ууну кытта ис куттара чөл дьон үлэлиэхтээх. Бу мин тус өйдөбүлүм. Бастаан атыҥырыы соҕус ылыммыттара буолуо эрээри, кэлин өйдөөбүттэрэ.
Үлэ кэлэктиибигэр кими да ууратар санаам суох, туруоруллар соругу ылынан үлэлиир буоллаххытына, бииргэ салгыы дьону ыраас уунан хааччыйыахпыт диэбитим. Биэс сыл ааспытын кэннэ кэлэктииппит олох үчүгэй, бэйэ-бэйэни өйдөһөр, биир санаалаах диэн этиэхпин сөп.
- Хас киһи үлэлиирий?
- 1200 киһи үлэлиир.
- Бөдөҥ үлэ кэлэктиибэ эбит.
- Оннук. Мин кэлэрбэр 900 киһи үлэлиирэ, онтон үлэбит улаатан, дьоммут ахсаана эбилиннэ. Кэлэктиибим дьыалабыай хаачыстыбатыгар толору эрэнэбин. Бу курдук итэҕэйсэн үлэлиир эйгэни олохтообуппуттан үөрэбин. Туох баар сулууспа үлэһиттэрин кытта көрсөн кэпсэтэр идэлээхпин. Тугу ситистибит, туох тоҕо кыалла илигин туһунан ирэ-хоро быһаарабын. Ону кытта атын сулууспалар, салаалар тугу үлэлииллэрин туһунан кэпсиибин. Холобура, канализация салаатын үлэһиттэригэр экэниэмикэни былаанныыр үлэһиттэр сөптөөх тарыыбы көмүскээбиттэрин, бааннартан мэктиэлэри ситиспиттэрин, онтон да атын үлэлэрин туһунан быһааран биэрэбин. Оччоҕуна производствоҕа сылдьар дьон “хонтуоралар килиэби мээнэ сиэбэттэр эбит” диэн түмүккэ кэлэллэр. Эбэтэр ууну ыраастыыр ыстаансыйа үлэтин хаамыытын туһунан билиһиннэрэбин. Маннык тэрийдэххэ, дьиҥ-чахчы үлэ кэлэктиибигэр өйдөһүү баар буолар. Үлэһиттэрбэр барыларыгар өрүү хас биирдии киһи тугу оҥорорун ис иһиттэн өйдүүр уонна туох-ханнык сыалга-сорукка тиийэрин билиэхтээх диэн этэбин. Оччоҕуна эрэ киһи ис иһиттэн өйдөөн үлэлиир. Хамнас эрэ туһугар буолбакка. Үлэтин билэр, өйдүүр киһи, кырдьыга даҕаны, киэн туттан туран үлэлиир.
- Саас эбэ барыытыгар кыраантан кэлэр уу киртийэр да этэ. Кэлин ол уурайда, кылыгырас ыраас уу сүүрэр. Ол бары өр күүппүт, ууну ыраастыыр улахан кыамталаах ыстаансыйа үэҕэ киирбитин үтүө көстүүтэ буоллаҕа.
- Оннук. Ыстаансыйа 2018 сылаахха оруобуна мин үлэҕэ кэлэрбэр киирбитэ. Тутуу үлэтэ 2014 сылтан саҕаламмыта, оттон бырайыага олох эрдэ саҕаланнаҕа дии. Егор Афанасьевич Борисов баһылыктыы олорон, сөптөөхтүк дьаһанан, Ил Түмэн дьокутааттара өйөөннөр, көрүллүбүт үбү бигэргэтэн, бырабыыталыстыба, оччолорго куорат мэра Айсен Сергеевич Николаев, куорат мунньаҕын дьокутааттара, бары үлэлээн, олоххо киирбитэ. Биһиги саҥа ыстаансыйаны тутан, үлэлэппиппит. Бу туспа ымпыктаах-чымпыктаах үлэҕэ икки сыл барбыта.
Куоракка ыраас уу бэриллибитэ дьон доруобуйатыгар сүрдээх үчүгэй төһүү күүс буолбут буолуохтаах. Улуустарга эмиэ киллэриэххэ наада. Билиҥҥитэ өрүс, күөл уутун иһэн олороллор, биллэрин курдук, күөл уутун хаачыстыбата соччото суох, кыһын өттүгэр арай муус хаһаанан, ону иһэллэрэ арыый да. 2035 сылга диэри өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин 85-90 бырыһыана ыраас уунан хааччыллыахтаах. Норуот чөлө буоллаҕа дии.
- Эн кыраантан кэлэр ууну иһиҥ диэн сүбэлиир буоллаҕыҥ дии?
- Биһиги дьиэ кэргэн кыраан уутун иһэбит. Хайдах хаачыстыстыбалаах уутун билэбит. Биһиги лабораториябыт көрөн олорор. Ууну ыраастыырга гипохлорид диэн туустан оҥоһуллар суурадаһыны туттабыт. Биллэн турар, уу турбатыттан эмиэ тутулуктаах. Эргэ турбанан тиийэр уу хаачыстыбата уларыйыан сөп. Ол иһин ууну туруоран дуу, фильтр нөҥүө сүүрдэн баран дуу иһиэххэ эмиэ сөп.
“Пойдешь в слесари или — вот дверь!”
- Эн санааҕар, урукку уонна аныгы салайааччы уратылаахтар дуо?
- Уратылаахтар бөҕө буоллаҕа. Мин үлэбин Сэбиэскэй кэмҥэ салҕалаабытым. Үлэҕэ уһуйбут учууталларым, этэллэрин курдук, “красные директора” этилэрэ. Киһи элбэххэ үөрэнэр дьоно. Көрөммүн сөҕөбүн. Биир оннук учууталбынан ааттыыр киһим — Чубчиков Анатолий Александрович диэн, ТЭЦ директора. Кини хас сарсыарда аайы станциятын барытын кэрийэн, хас бирдии киһини кытта илии тутуһан дорооболоһон, сэһэргэһэн баран биирдэ кабинетыгар киирэрэ. Инньэ гынан, кылаабынай инженериттэн дьиэ сууйааччыга тиийэ ким хайдах-туох олорорун, кыһалҕалааҕын барытын билэрэ. Мин Москватааҕы энергетическэй институту ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэн, инженер-теплоэнергетик идэтин баһылаан, ТЭЦ-ка ананан тиийбитим. Анатолий Александрович: “Пойдешь слесарем-обходчиком”, — диэбитигэр улаханнык соһуйбутум. “Я же инженер, вот диплом, смотрите, у меня одни пятерки”, — дии диибин дипломмун үҥүлүппүппэр: “Засунь себе куда подальше эту бумагу! Пойдешь в слесари или вот дверь”, — диэн баран ааны ыйан кэбиспитэ. Сэбиэскэй иитиилээх киһи сэмэйим да бэрт буолан, сөбүлэстэҕим дии. Онтон үс ый курдук буолан баран: “Турбиннай сыахха маастарынан бараҕын”, — диэбитэ. Биир сыл маастардаан баран биирдэ инженеринэн анаммытым. Ол курдук уопуттаах салайааччы, производствоны биэс тарбаҕын курдук билэр киһи миигин тургутан да, үөрэтэн да турар. Сонно тута инженеринэн киирбитим буоллар, чахчыта да үлэбин иһиттэн билиэм суоҕа эбитэ буолуо. Кини төһө даҕаны кытаанах буоллар, ис дьиҥэр дьоҥҥо олус ытыктабыллаах сыһыаннаах этэ. Мин ол оскуоланы илдьэ сылдьабын.
- Эмиэ сарсыарда аайы эбийиэктэргин кэрийэҕин дуу?
- Кэрийэн. Ол гынан баран, оччолорого ТЭЦ биир дьиэҕэ буоллаҕа дии. Водоканал эбийиэктэрэ элбэхтэр, онон барыларын биирдэ кэрийэр табыллыбат. (күлэр)
Буораҕы билбэтэх салайааччылар
- Оттон аныгы салайааччыларга Чубчиков курдуктар бааллар дуо?
- Хомойуох иһин, буораҕы билбэтэх дьон салайааччы буолан хаалаллар. Кыһыл ытыстарынан үлэлээн көрбөтөх, оҥорон таһаарар үлэни иһиттэн, оробуочайдары билбэт, кэмигэр сөпкө отчуот туттарбыт эрэ киһи диэн санаалаах дьон былааска тахсара мэдьэх буолбатах. Систиэмэ оннук буолан эрэр. Ол хомолтолоох. Учуутал, быраас эмиэ ити тиһик сиэртибэтэ буолла, отчуоттан ордубаттар. Биһиэхэ эмиэ ол баар. Ол иһин эттэҕим дии, биир да киһини үүрэр санаам суох, хайдах үлэлииргитин өйдөтө сатыам, оттон өйдөөбөт, ылыммат буоллаххытына арахсабыт диэн. Биһиэхэ олус үчүгэй “лифт” баар. Слесардыы сылдьыбыт киһи маастар, маастар — инженер, инженер салаа салайааччытынан, оттон салаа салайааччыта дириэктэри солбуйааччыга диэри үүннүлэр. Аллараттан үөһэ тахсыы. Производство бары кэрдииһин ааспыт дьон бу курдук тахсан, идэлэрин толору баһылаабыт үлэ кэлэктиибэ буола үүннэ. Ол иһин үлэ көрдөрүүтэ үчүгэй.
Физмакка үөрэммитим – дьолум
- Киһиэхэ оҕо сааһа элбэҕи быһаарар оруоллааҕа биллэр. Оҕо сылдьан туох ыра санаалаах этигиний?
- Биһиги кэммитигэр космонавт-летчик, хоккеист буолуохпутун баҕарар этибит буоллаҕа. Ахсааҥҥа дьоҕурдааҕым кыра сааспыттан биллибитэ. 5-6 саастаахпар оскуолаҕа 2-3 кылааска үөрэнэ сылдьар уолаттары кытта оонньуур баҕаттан дьиэтээҕи үлэлэрин толорон биэрэрим. Ийэм физматка биэрбитэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан учуонай буолар баҕалаах этим, учууталларым үрдүк билиилээх учуонай буолар кыахтааххын дииллэрэ. Үөһээ Бүлүү Физмат оскуолатыгар үөрэммитим — дьолум. Михаил Андреевич Алексеев астрономияҕа, Виктор Филиппович Потапов физикаҕа, Александр Иванович Семенов математикаҕа үөрэппиттэрэ. Оскуоланы бүтэрээт учуонай буолар баҕалаах МГУ-га туттарсыбытым. Математикаҕа икки бастакы экзаменнарбын биэскэ туттаран баран, нуучча тылыгар бырабааллаан хаалбытым. Кылааһынньыктарым Москватааҕы энергетическэй институкка туттарсыбыттарын батыһан, онно экзаменнары туйгуннук туттаран киирбитим. Ол курдук Дьылҕа хааным билимҥэ барар суолбун сабан, инженер идэтигэр, оҥорон таһаарыы эйгэтигэр киллэрэн турар. Учуонай буолбутум буоллар, арааһа, ханнык эрэ сабыылаах собуокка атомщик-ядерщик буолан, хайа эрэ дьэбириэй дьахтарын кэргэн ылан, үлэлии сылдьыам эбитэ болуо. (күлэр) Ону баара соҕотох Кырдьаҕааһап саха кыыһын кэргэн ылан, элбэх оҕолонон, араспаанньатын тэниттин диэн бу дьылҕабын биэрдэхтэрэ.
- Кырдьаҕаһаап диэн ураты араспаанньа…
- Аҕам тулаайах оҕо Кырдьаҕас Мэхээлэ диэн киһиэхэ иитиллибит. Ииппит аҕатыгар аҕабыттар Кырдьаҕасов диэн араспаанньа биэрбиттэр.
Ксениям…
- Москваҕа устудьуоннуу сылдьан үөрэхтэн ордон ыал буолбатах эбиккин дии. Кэргэҥҥин Ксенияны кытта хайдах билсибиккитий?
- Биирдэ уулуссаҕа кинигэ ааҕа турар кыыһы бэлиэтии көрбүтүм. Кыра, хатыҥыр, оттомноохтук көрбүт кыыһы тута сөбүлээбитим. Хайдах эрэ билэр киһибин көрсүбүт курдугум. Мин эмиэ кинигэни ааҕарбын сөбүлүүрүм, тута биир тылы булан өйдөспүппүт. Ксения курдук кэргэни көрсүбүппэр Дьылҕабар махтанабын. Мин чахчы дьоллоох киһибин. Ийэбит саха Далбар Хотуна, аа дьуо сылдьан барыны бары оҥорон, ситэрэн кэбиһэр, сатаабата диэн суох. Алта оҕобутун үтүө дьон гына иитэн, мин курдук ыарахан майгылаах киһини тулуйан. Кини миигин устуруустаан, чочуйан, баччаҕа кэллэҕим. Эр дьон барытын быһаарар сылдьар курдук сананабыт даҕаны, кэргэним эппитин бэйэм киэнин курдук санаан, оннук гыныахха наада дии турар буолабын (күлэр).
- Тулаайах буолаҥҥын элбэх оҕолонор баҕа санаалаах буолуоҥ. Эһиги ууһуур-тэнийэр кэмҥит уустук 90-ус сылларга аастахтара.
- Оннук. Хамнас кэлбэт кэмэ этэ. Хамнас суотугар көмүс кытта биэрэр этилэр, ону борохуолкаҕа тиийэн атыылаан, аскын ылаҕын. Кэргэним килиэп, үүт, арыы ылан кэлээр диэтэҕинэ, “сөп” эрэ диирим. Сиэбим кураанах да буоллаҕына хаһан даҕаны “харчы суох” диэбэт этим. Оччолорго куорат ОДЬХ тутаах инженеринэн үлэлиибин. Үлэбэр бара-кэлэ таксилаан, сороҕор табаарыстартан иэс ылан, ас ылар этим. Онон ол кэмҥэ Ксения үп-харчы суох буола сылдьыбытын билбэт да буолуохтаах. (мичээрдиир). Билиҥҥэ диэри аҕабыт барытын хааччыйар диэн эрэллээх.
Ботуруйуоту иитии
- Оҕо иитиитин туһунан кэпсэтэ түстэххэ. Туох кистэлэ кэлиэй, биһиги кэлиҥҥи 30 сылга ыччаппытын ботуруйуоттуу санааҕа соччо ииппэтэх эбиппит.
- Ити баар суол. Мин эдэр дьоҥҥо дьиэ кэргэҥҥитигэр, оҕолоргутугар болҕомтоҕутун ууруҥ диэм этэ. Үлэ диэн үлэ. Харчы туһугар умса-төннө түһэн үлэлиир сыыһа. Оҕолорбутун иитээри үлэлиибит диибит даҕаны анаан, бириэмэ биэрэн ииппэппит. Мин оҕолорум утуйа сыттахтарына үлэбэр барарым, киэһэ хойут утуйан эрдэхтэринэ кэлэрим. Өрөбүлгэ бэйэҥ сынньана сатыыгын. Ботуруйуот диэн баран муннукка ытаабыт киһибин, ол эрээри оҕолорбор тус өйдөбүлбүн ситэри иҥэрбэтэх эбиппин. Арай дьоннорун сыаналаан, өйдөбүллэрэ кэлин кэлиэҕэ диэн эрэнэбин. Туох-ханнык иннинэ киһи тус дьиэ кэргэнин көрүөхтээх, болҕомто ууруохтаах. Дойдубут диэн дьиэ кэргэммит буоллаҕа, бэйэҥ дьоҥҥор болҕомто уурбакка сылдьан, дойду туһа диэн сүүрэр туһата суох.
- Алҕаспыт, сыыһабыт туохханый?
- Сыыспыппыт диэн, социализм кэннэ тута, бэлэмэ суох капитализмҥа киирбиппит буолар. Капитализм биһиги эйгэбитигэр сөп түбэспэт. Социальнай судаарыстыба диэн итэҕэлбитигэр, дууһабытыгар баар өйдөбүл. Хотугу омуктар бэйэ бэйэҕэ көмөлөспөтөхпүтүнэ сатаммаппыт. Булт буоллун, муҥха, куйуурдааһын – барытыгар бииргэ сылдьабыт. Кыаммакка-кырдьаҕаска булт аһыттан бэрсии сиэрэ хааммытыгар баар. Оттон капитализм тутула атын. Сүрүн сыаннас – үп-харчы. Аныгы уопсастыбаҕа харчыны таҥара оҥостон кэбистилэр. Ол кэтэххэ охсон эрэр. Дьону харчынан, балаһыанньаларынан сыаналыыллар. Ол иһигэр, чунуобунньуктар кытта. Олоххо көрөбүт дии, кыахтаах-баай киһиэхэ атын сыһыан, кыаммат, симик киһиэхэ букатын атын. Биллибитин курдук бу Сэбиэскэй Сойууһу, Арассыыйаны иһиттэн куорҕаллыыр былаан олоххо киириитэ көстөр. Эдэрдэр пропаганданы истэҕит диэхтэрэ. Оннук буолбатах. Олох көрдөрүөҕэ.
- Чахчыны эттэххэ, элбэх эдэр дьоммут Арҕаа дойдуларга бардылар.
- Баран. Интернет, глянец анараа олох үчүгэйин-кэрэтин көрдөрөр. Ол эрээри, тас дуй атын, ис суолтата олох ураты. Онно дьон сыһыана букатын атын. Барбыт дьон тугун-хайдаҕын эттэринэн-хааннарынан билэн баран төннө сатыыллар. Сорохтор сыыһа хардыы оҥорбуттарын билинимээри кэлбэттэр. Бу кабинеппар Эйнштейн мэтириэтэ ыйанан турар, кабинеттан кабинекка көһө сылдьар. Тоҕо диэ? Кини бэйэтин алҕаһын билиммит биир улуу киһинэн буолар. 30-ус сыллардаахха ССРС сүрдээх куһаҕан тутул диэн илии баттаппытар. Ол гынан баран, Эйнштейн ол алҕаһар мин сыыспыппын, социализм, коммунизм тутула олоххо баар буолуон сөп диэн билиммитэ. Оттон биһиэхэ дьон сыыһатын төрүкү билиммэт. Дьиҥэр, күстээх санаалаах киһи сыыһатын билинэн, онтун көннөрө сатыыр.
Дойдубут сиһэ
- Эн 60 сааскын олунньу 23 күнүгэр туолбутуҥ. 30 саастаах уонна бу билиҥҥи Анатолий Кырдьаҕааһап төһө ураты дьонуй?
- Киһи көрүүтэ, өйдөбүлэ, элбэххэ сыһыана сааһырдаҕын аайы, биллэн турар, уларыйар, ситэр-хотор диэм этэ. Мин эмиэ уларыйан буоллаҕа дии. Эдэр сылдьан мин уонна биһиги көлүөнэ сэбиэскэй сойуус сууллуутугар сыһыаннаахпыт. Саҥарбакка хаалбыппытынан даҕаны. Демократия, “ждем перемен” дии-дии өрө эккирээһин этэ. Хомуньуус баартыйата дьаабы диэн имири эһэн кэбиспиппит. Дьиҥэр, ССКП диэн судаарыстыба тутуллан турбут сиһэ этэ буоллаҕа дии. Ону суох оҥороотторун кытта сэбиэскэй сойуус сууллан хаалбыта. Ол курдук Биир Ньыгыл баартыйа Арассыыйа судаарыстыбаннаһын тутуллан турар сиһэ. Төһөнөн үөҕэбит да оччонон биһиги судаарыстыбаны кэбирэтэбит. Ону өйдүөххэ наада. Баартыйа үлэтэ тупсарын туһугар этиитэ киллэр, кириитикэлээ. Ол эрэн, сууллара сатаама.
- Эн Биир Ньыгыл баартыйа чилиэнэ буолбатаххын дии?
- Суох. Урут хомуньуус баартыйатын суулларбыппыт курдук Биир Ньыгылы сууллардахха, Россия суох буолар. Россияны сөбүлүүбүн диир буоллаххына, тугу эрэ уларытар, саҥа сүүрээн киллэрэр туһугар кириитикэлээ. Уопсастыба көмөтө инньэ сытар. Россияҕа үчүгэйбит олус элбэх. Сайдыы улахан. Маннык сайдыылаах дойду аҕыйах.
СВО эрдэ буолуохтааҕа
- Анал байыаннай дьайыы кэмигэр олоробут. Эн тута өйдөөбүтүҥ-өйөөбүтүҥ дуо?
- Өссө эрдэ саҕаланыахтаах этэ. 2014 с. Крымы ыларга барытын ылыахтаах этибит. Оччоҕуна сүтүкпүт аҕыйах буолуо этэ. Ол мин санаам. Россия саба түстэ, онон “агрессор” дииллэр. Дьиҥэр, биһиги бэйэбит кыраныыссабытын көмүскэнэбит. “Россия агрессор” диэн хаһытыы-хаһытыы кинилэр кыраныыссабытыгар чугаһаан иһэллэр. Россия оннук гыммат ээ. Америка төһө дойдуга өрөбөлүүссүйэ оҥордо, сэриинэн киирдэ, буомбалаата? Аан дойдуну баһылыы сатаан. Югославия, Ливия, Сирия, Иран, Ирак, Афганистан… Ити барыта өйдөнөр. Иһитиннэрэр-көрдөрөр сириэстибэлэр нөҥүө ыччат өйүн буккуйдулар. Ол иһигэр араас бренд таҥаһынан. Санаан да көрдөххө, таҥас-сап, мал-сал оннук улахан сыаннас буолуо суохтаах. “Гуччи” таҥаһын таҥнаммын мин өйүм-санаам уларыйбат ээ.
- Хайдах түмүктэниэ дии саныыгыный?
- Хаһан баҕарар үтүө кыайар.
- Арассыыйа – үтүө?
- Арассыыйа диэн үтүө. Арассыыйа – үтүө санаа. Арассыыйа – кырдьыктаах. Арассыыйа – аанньаллаах.
Итэҕэл
- Эн итэҕэлиҥ туохханый?
- Биһиги кэргэмминээн Сахалыы итэҕэллээхпит. Таҥара баар. Киһиэхэ бэйэтигэр баар. Бэйэтин дьоно, өбүгэлэрэ – күүстээх таҥара. Кинилэр оҥорбут суолларын тосту уларытар сыыһа. Өбүгэлэрбит – силиспит. Хайдах олороруҥ өбүгэлэргиттэн тутулуктаах. Кинилэр көнө сүннүлээхтик олорбут буоллахтарына, эн туора, албын суолунан бараары гыннаххына, син биир охсуута кэлэр. Миэстэҕэр туруоран, көннөрөн биэрэр.
- Ханнык суолу ылыммаккыный?
- Дьон суолтаҕа да уурбакка, наар олохпут ыарахан, олох уустук диир идэлэннэ. Тыл домоҕун курдук туттар буоллулар. Ол иһин итинник саҥаттан туттунуохха наада. Тыл диэн буулдьаттан күүстээх. Тыл киһи өйүгэр-санаатыгар киирэн хаалар. Дьиҥэр, олохпут үчүгэй, өссө күүскэ сайдаары турабыт. 2016 с. Россия ССРС иэһин төлөөн бүтэрбитэ. Ол иэһи Прибалтика да, Украина да, Казахстан да ылбатахтара, аҕа дойду сэриитин кэмигэр иккис фронт аһыллан АХШ биэрбит иэһин бүтүннүү Арассыыйа ылынан, дьэ төлөһөн бүтэрдибит. Англосактар хаһан даҕаны үбү босхо биэрбэттэр. Украина билигин дириҥ моҥкуруук буолла. Арассыыйа “лендлиһи” сабан, дохсуннук сайдыа диэн туорайдаһа сатааннар, Грузияны, Украинаны үттү буккуйан, утары туруоран, дойдубутун кэрбииллэр. Анал байыаннай дьайыы буолбатаҕа буоллар, үс сыл иһигэр сайдыы өссө күүстээх буолуо этэ. Кытай сайдыытын курдук тахсыахтаах этибит.
Дьолу тутуу
- Анатолий Андреевич, 60 сааскын туолбут олоҕуҥ биир бэлиэ кэмигэр кэлэн олорон эттэххинэ, туох ыра санаалааххын?
- Ыра санаам туолан, кэргэмминээн кыыстаах уол курдук олоробут. Эдэр сылдьан, 50 саастаах киһини кырдьаҕас диир этибит. Оттон 60-нааҕы, пахай, олох бүгүрү кырдьыбыт киһи курдук көрөҕүн. Дьиҥэр, хас саас бэйэтэ ураты үчүгэйдээх. Этэргэ дылы, маҥырыыр ынах, ытыыр оҕо суох, иккиэн хайдах саныырбытынан олохпутун тутан, өйдөһөн олоробут. Ксениябар тапталым өссө күүһүрэн иһэргэ дылы. Таптал ытыктабылга, доҕордоһууга кубулуйар. Бу тапталлааҕар ордук дириҥ иэйии. Иллэҥ кэммитин бэйэ-бэйэбитигэр аныыбыт.
- Ксенияҕын ханнык хаачыстыбатын иһин таптыыгын?
- Хайдах тугун эрэ иһин сөбүлүөххэ сөбүй? Киһи киһини кытта пазл курдук сөп түбэсиһэн хаалар. Улахан тыла суох, саҥата суох биир көрүүттэн өйдөһүү. Дьол диэн ол буоллаҕа дии. Бу биһилэҕи көр эрэ: cos X2+sinX2 =1 диэн суруктаах, ол аата биир дьиэ кэргэн – биир уйа (ячейка) диэн. Ксенияҕа sin X2+cosX2=1 диэн.
- Иллэҥ кэмҥэр тугунан дьарыктанаҕын?
- Кинигэ ааҕабын.
- Билигин ханнык кинигэни ааҕа сылдьаҕын?
- Историческай кинигэлэри ордоробун. Билигин “Тайны Зои Воскресенской” диэн кинигэни ааҕа сылдьабын.
- Сүүрүүнэн дьарыктанаргын билэбит. Сарсыарда аайы туран сүүрэҕин?
- Сарсыарда 4 чааска турабын, дьиэбиттэн 5.20 тахсан үлэбэр диэри 12 км 210 м. сүүрэн кэлэбин. Үлэбэр 30 -7 ч. баар буолабын. Үлэм күнэ 7 чаастан саҕаланар.
- Эрдэһит да эбиккин. Айылҕа тэтиминэн олоруу диэн бу буоллаҕа. Олунньу 23 күнүгэр төрөөбүт күнүҥ уонна..?
- Миэхэ ураты суолталаах күн. Бу күн, төрөөбүт күммэр дьылҕа хааным маанылаан көрүһүннэрбит кыыһын кытта саахсаламмыппыт. Соруйан анаан оҥорботохпут, эйэтэ оннук түбэспитэ. Оннук эмиэ болар бу олоххо ( мичээрдиир).
- Истиҥ кэпсэтииҥ иһин махтал!