Татьяна Пестрякова
Өрдөөҥҥө диэри тыйыс тымныылаах, кылгас сайыннаах дойдубутугар ландшафтнай дизайн оҥорор табыгаһа суох дии саныыр эбит буоллахпытына, энтузиаст дьон баар буоланнар санаабыт уларыйда. Сөптөөх үүнэйилэри таллахха, буору үчүгэйдик ордоххо соҕуруу дойдулартан хаалсыбаппытын дакаастаатылар. Бүгүҥҥү ыалдьыппыт «Зеленый рай» хампаанньа хаһаайката, Дьокуускай куоракка
үүнээйинэн киэргэтиигэ элбэх үлэни ыыппыт — Анна Николаевна Тихонова.
— Анна Николаевна, ландшафтнай дизайн, ол эбэтэр, сири тупсарыы уопсай өйдөбүлэ тугуй?
— Бу бүтүн наука. Олорор эйгэ архитектурата, агрономия, дендрология, агрохимия, буор тутулун билии – маны барытын түмэн ландшафтнай дизайн диибит. Киһи дууһатын сынньатар, сүргэтин көтөҕөр, күүс-уох ылынар сирэ – айылҕа буолар. Ол иһин үгүспүт күөҕү, үүнээйини олус сэргиибит, айылҕабыт аттыбытыгар баар буолуон баҕараммыт тиэргэммитин көҕөрдөбүт. Үүнээйини сөпкө олордуу дьиэ таһын киэргэтии эрэ буолбатах, бу — олорор сирбит экосистематын тупсарыы буолар. Үүнээйини олордууга саамай сүрүнэ – буор хаачыстыбата, ол кэннэ олордуу быраабылатын тутуһуу буолар.
— Тиэргэни көҕөрдүүнү туохтан саҕалыахтаахпыный?
— Киһи санаата эрэ оҥорбутунан барар үлэтэ буолбатах. Элбэх кэрдиистэрдээх. Бастатан туран, тиэргэн истиилэ хайдах буолуохтааҕын быһаарыахтаахпыт. Скандинавскай, классическэй, минимализм, англия уо.д.а. истииллэр бааллар. Ону сэргэ араас айылҕа матырыйаалларын, оһуордары туһанаммыт сахалыы оҥоруохпутун сөп. Иккис хардыыбыт: учаастагы былааннааһын. Сынньанар дьиэ, оҕо оонньуур
былаһаакката, мангал турар сирэ, ыллык барар миэстэтэ, оҕуруот, саад ханан турара
эрдэттэн былааннаныахтаах. Манна учаастак уратыта, ол эбэтэр ууланар миэстэтэ, от-
мас үүнэр, үрдүк-намыһах сирэ барыта учуоттаныахтаах. Үһүс хардыыбыт: көҕөрдүү. Бу саамай сүрүн кэрдиис. Тоҕо диэтэххэ, үүнээйи тэлгэһэҕэ тупсаҕай, мааны көстүүнү
биэрэр. Үүнэйини дьүөрэлээн олордуу туспа үөрүйэҕи ирдиир. Манна үүнээйи кээмэйин, быһыытын, өҥүн, буорун тутулун, сырдыкка наадыйыытын барытын билиэххэ наада.
Төрдүһүнэн, тэлгэһэ уота-күөһэ эмиэ ураты болҕомтону ирдиир. Бэсиһинэн, учаастагы
көрүү-харайыы. Отун-маһын, сэбирдэҕин кэмигэр ыраастааһын.
— Саха сиригэр ханнык өр сыллаах үүнээйилэри олордуохха сөбүй?
— Сайыммыт кылгас буолан намыһах температураны тулуйар уонна элбэх күн уотугар
наадыйбат үүнээйилэри тала сатааҥ. Бэйэбит айылҕабытыгар үүнэр оту-маһы уонна
биһиги айылҕабытыгар үөрэммит үүнээйилэри олордуохха сөп (Черемуха, Акация
желтая, Яблоня ягодная, Сирень венгерская, Рябина сибирская, Свидина белая,
Боярышник кроваво красный и даурский, Кизильник блестящий, Смородина Альпийская).
Маны таһынан, араас элбэх сыллаах оттору, сибэккилэри, туорахтаах үүнээйилэри
үүннэрии.
— Ханнык үүнээйилэр ыарытыйбакка, үчүгэйдик үүнэллэрий? Ханнык үүнээйини олордорго сүбэлиигин?
— Биһиги тэрилтэбит ахсыс сылын үлэлиир туспа питомниктаах. Араас үүнээйини
Өскөтүн, үүнээйини атын сиртэн аҕалыаххын баҕардаххына USDA диэн шкалатын
көрүөхтээххин. Бу шкалаҕа Саха сирэ үстэн бииргэ диэри киирэ сылдьар. Ол эбэтэр,
саамай тыйыс диэҥҥэ. Дьиҥэр, биһиэхэ төрдүс кээмэйгэ сылдьар үүнээйилэр
тулуктаһаллар. Соҕурууҥҥу үүнээйилэргэ “кыһыны тулуйар” диэн сурулла сылдьара биһиэхэ сыһыана суох. Ол иһин ити шкалаҕа болҕомтоҕутун ууруоххутун наада. Саха сиригэр ордук Магадан уобалаһыгар, Забайкалье, Бурятия, Иркутскай уобалас,
Хабаровскай кыраай, Приморье эҥэр үүнэр үүнээйилэр тулуктаһаллар.
— Саха сиригэр үүнэр элбэх сыллаах үүнэйилэри көрүү-харайыы туох уратылааҕый?
— Салгыммыт кураан буолан саҥа олордуллубут үүнээйигэ ууну үчүгэйдик, умнубакка
кутуохтаахпыт. Саамай үчүгэй ньыма — буору отунан-маһынан эбэтэр аналлаах пленканан бүрүйүү. Маны таһынан, үүнээйини уунан хааччыйар араас аныгы систиэмэни туһанарга сүбэлиибин. Бу ньымалар бириэмэни сүүйэллэр, харчыны кэмчилииллэр.
— Өр сыллаах үүнээйилэри олордорго буору хайдах бэлэмниибитий?
— Олоҕурбут нуорманан кырыс буор (дерн), кумах, кунус (перегной) хабааннаһыылара 3:1:1 буолуохтаах. Куораппытыгар буор тутулун иҥэмтэтэ кыра уонна буорунан дьарыктанар тэрилтэ суоҕунан сибээстээн биһиги тэрилтэ верфиферма диэн арыммыппыт. Онон биогумуһу бэйэбит оҥорон таһаараммыт туттар буорбут састаабыгар хайаатар да аны туһанабыт. Эбиитин, үүнээйини Зепп Хольцер ньыматынан олордобут. Бу үс ньыманы туһаннахха үүнээйи үчүгэйдик үүнэр.
— Ханнык уоҕурдуу үчүгэйий?
— Биһиги органическай уонна “микроудобрение» диэни туһанабыт. Минеральнай
уоҕурдуулары туһаммаппыт.
