Иннокентий Корякин диэтэххэ көстөн кэлэр саха олоҕо, алааһынан бытанан олоруу төрүт үгэһэ, саха булда-аһа, сиэрэ-майгыта, бэйэ бэйэҕэ уу сахалыы харыстас, уйаҕас сыһыан. Саҥата суох хартыына иннигэр туран, сүрэхпин сылаас иэйиинэн толорор ийэм куолаһын дуораанын истэбин, көрөбүн эбээм сылабаарын уотун күөдьүтэн чоҕун үрэрин, аҕам олох бары хахсаатыттан хаххалыах аналлаах кэтит сарынын, ылабын алаас үрдүнэн көтөр түптэ дыргыл сытын. Дьоллоох оҕо сааһым худуоһунньук субу ойуулаабыт дьэп-дьэҥкир, төп-төгүрүк былыттардаах, ыраас халлааннаах, чаҕылхай күннээх дойдутугар саспыт. Худуоһунньукка махтанабын ол ааспыт, дьэрэкээн кустук өҥүнэн оонньуур кэммэр тиэрдэр аптаах үлэлэрин иһин.
Иннокентий Корякин үлэлэрэ сахалыы куттаахха-сүрдээххэ ураты чугастар, күндүлэр. Кини үлэлэрин көрөөт айылҕаҕа чугас, саха итэҕэлин этигэр-хааныгар иҥэриммит, үтүө-сырдык санаалаах киһи буоларын билбитим. Хайдах эрэ аймахтыы дьон буоларбытын курдат сэрэйэн, үлэлэрин батыһа сылдьан көрөр буолбутум. Иннокентий Иннокентьевич олоҕун орто омурҕаныгар анаан туруорбут быыстапкатын көрөн баран, тоҕоостоох түгэн тосхойбутунан сурунаалга анаан худуоһунньугу кытта кэпсэттим.
Худуоһунньук буоларым кыра эрдэхпиттэн биллэрэ
Үгүс ааҕааччыбыт биһиги дьоруойбут Иннокентий Корякин диэн Тааттаттан төрүттээх биллэр худуоһунньук кыра уола буоларын билэр буолуохтаах. “Худуоһунньук буоларым оҕо эрдэхпиттэн биллэрэ. Тэтэрээт кэнники сирэйин арыйдым да, уруһуйдаан барарым. Уруһуй оскуолатыгар идэтигэр бэриниилээх, олус үчүгэй учууталга Люция Сепановна Кривошапкинаҕа үөрэммитим. Маҥнайгы хардыыбын оҥорорбор учууталым төһүү күүһүнэн буолбута. Сөбүлээн туран үөрэнэрим. Худуоһунньуктан атын идэни санаан да көрбөт этим”, — диир кини.
Биллэн турар, уол кыра эрдэҕиттэн аҕатын сабыдыала туох да улахана. Корякиннар дьиэлэрэ өрүү толору ыалдьыттаах, хоноһолоох буолара. Саха сирин биллэр худуоһунньуктара бары кэриэтэ Таатта Харбалааҕар доҕордорун Иннокентий ыалдьытымсах дьэтигэр кэлэ тураллара. Кустаан, сир астаан, кэргэттэрин кытта дуоһуйа сайыны атаараллар эбит. Худуоһунньуктар кэпсэтиилэрэ үлэлэрин тула буолара ханна барыай, инньэ гынан кыракый Кеша ол эйгэ ураты тыынын иҥэринэн улааппыт. “Урукку худуоһунньуктар утаппыттыы үлэлииллэрэ. Худуоһунньуктар дьиэлэригэр аҕам мастарыскыайдаах этэ, онно олох букатын оргуйан олорооччу. Мин онно олус сөбүлээн сылдьарым. Аҕам да, атын да худуоһунньуктар хайдах уруһуйдуулларын көрөрүм. Ахсыс кылаас кэнниттэн Дьокуускайдааҕы художественнай училищеҕа киирэн, норуот худуоһунньугар Эдуард Васильевка үөрэммитим эмиэ элбэҕи биэрбитэ”, — диэн салгыы кэпсиир Иннокентий Корякин. Идэлээх үөрэҕин туһунан манна салгыы эбэн эттэххэ, худуоһунньук Красноярскайдааҕы ойуулуур-дьүһүннүүр институту бүтэрбитэ.
Худуоһунньук оҕо сааһын олус сылаастык ахтар. Кини ийэлээх аҕатын уобарастарын холустаҕа түһэрэн үйэтиппит үлэтигэр оҕолорун алта чыычаах гына оҥорбута ураты. Биһиги дьоруойбут алтыс мааны оҕо. “Эн атаах боотургун дуо?” – диэн бу курдук ааттаах биир үлэтин санаан ыйытабын. “Оннук санаммаппын да, биһигини дьоммут чахчы олох мөхпөттөр этэ. Биэс орой мэник уолаттарбыт, дэриэбинэ оҕолоро биһиэхэ мустар этилэрэ, дьиэни биир гына сүүрэ сылдьааччыбыт даҕаны биирдэ да мөҕүллүбэтэхпит. Оҕо иитиитигэр ити олус суолталаах эбит. Оҕону мөҕүмүөххэ наада. Мөҕөн кутун сабан кэбиһэҕин”,- диэн сиэрдээхтик бэлиэтиир Иннокентий. Манна диэн эттэххэ, көҥүллүк улааппыта кини үлэлэригэр көстөр. Хартыыналара таптал тыынынан толорулар.
Ини бии Корякиннар тумус туттар киһилэринэн эдьиийдэрэ Светлана Иннокентьевна Атласова буолар. Кини “Сахабэчээт” тэрилтэ солбуллубат “кадровига”. Биэс уол улахан эдьиийэ уолаттары иитиигэ улахан оруоллааҕа биллэр. “Эдьиийбит тутаах киһибит. Кини эттэ да бүттэ, сыыһаны эппэтин билэбит. Убайдарын, эдьиийдэриҥ хайдахтар даҕаны, оннук буолаҕын”. Удьуор талааннаах дьон оҕолоро, бары даҕаны илиилэригэр дьоҕурдаахтар. Иннокентий Иннокентьевич хирург убайа киһи бары уорганын ниэрбэтигэр, тымырдарыгар тиийэ олус үчүгэйдик уруһуйдуурун көрөн сөҕөрүм диир. Биир убайа Дмитрий Иннокентьевич эмиэ худуоһунньук идэлээх.
Айымньыларын кистэлэҥэ
Удьуор утума диэн айылҕа дьикти көстүүтэ буоллаҕа. Иннокентий Корякин аҕатын утумнаан худуоһунньук буолбута диир ситэтэ суох курдук. “Уол оҕо ийэтин өттүн ордук утумнуур дииллэр дии. Ийэбит Рево Гаврильевна Корякина (Игнатьева) Балапааттартан төрүттээх. Кинилэр саха былыргы үөрэхтээх дьоно, элбэх кинигэлээхтэр эбит. Уолаттара бары үөрэҕи ылбыт дьон. Ойуунускайдаах кинилэргэ сыстаннар, үөрэххэ тардыспыттар. Эбээбит өттүнэн Алампа хаан уруу аймахпыт. Устуоруйаны аахтахха, Балапаат биир уола худуоһунньук эбит, кини акварелинэн уруһуйдаабыта баар. Онон хайа өттүн удьуордаабытым буолла? Игнатьевтар дуу, Корякиннар дуу…”
Иннокентий Корякин эбээтин холустаҕа түһэрбитэ барыбыт эбээтин санатар. Биир дьахтар олорон ааспыт бүтүн олоҕо манна көстөр. Олоҕун суолун аттыгар ыйанан турар түөрт ыаҕайа туоһулуурга дылы. “Эбээм Өлөксөөндүрэ барахсан. Наһаа да үтүө киһи этэ. Хатыылаах илиитинэн көхсүбүн имэрийдэҕинэ үчүгэй да буолара… Тыа киһитэ саллар сааһын тухары сүөһүнү көрөн олорбута. Олус иистэнньэҥ этэ, иҥиир сабын бэйэтэ хатан тигэр буолара… “, — диэн тапталлаах эбээтин туһунан сылаастык ахтар дьоруойбут.
Бу курдук доллоох оҕо саастан тахсар эбит буоллаҕа маннык сырдык, көҥүл ис куттаах, саха итэҕэллээх, толору дьоллоох ускуустуба. “Иннокентий Корякин дуо?” — дэттэрбит үлэлэр айыллыбыт кистэлэҥнэрэ кини оҕо сааһыгар, төрөппүттэригэр, удьуоругар, бииргэ төрөөбүттэригэр, дойдутугар, уһуйбут учууталларыгар уонна … олоххо тапталга сытар.
Далбар Хотуна
Худуоһунньук олоҕун аргыһын, оҕолорун тапталлаах ийэтин Ирина Корякина уобараһа элбэх хартыынаҕа баарынан сылыктаатахха, кини ааптар айар — тутар ымыыта. Кэргэнигэр анаабыт “Далбар Хотун” хартыынатын биһиги олус чугастык ылынарбыт баар суол. Сөбүлээн, сурунаал сирэйигэр кытта таһааран турабыт. “Кэргэним тутаах өйөбүлүм. Худуоһунньуктар уустук соҕус дьон буолуохпут. Кини өйдүүр буолан, үлэлиибин. Иринам бу эйгэҕэ чугас, билэр. Кэргэммэр өрүү махтанабын”.
Сюжеты хантан ылар эбитий?
“Бэйэтэ киирэн кэлэр. Саҥа көстүү киирдэ да иэйиим сүтэ илигинэ тута харандааһынан тардыалаан эскиз оҥоро охсобун. Сюжеттары олохтон, айылҕаттан ылабын. Холобура, ыһыахха сылдьан дьон тутта-хапта сылдьарын, сирэйин олоруутун, быһыытын, майгытын өйдөөн хааларыҥ эмиэ баар. Оһуохайдыы сылдьар дьон хамнанарын үөрэтэбин”, — диир худуоһунньук. Мин хартыынаны суруйар киһи холустатын толоруор диэри биир үлэни оҥороро буолуо дии саныырым. Оннук буолбатах эбит. Иннокентий Иннокентьевич саҥа сүүрээн, сюжет киирдэҕинэ хас да үлэни тэҥинэн суруйуохпун сөп диир. Кини саамай сөбүлээн туттар өҥө халаан күөҕэ дьүһүн эбит. “Аҕам эмиэ тымныы өҥнөрү сүрүннээн туттара. Миэхэ эмиэ ол өҥнөр чугастар. Халаан күөҕэ, сирень өҥө”.
Өссө биир дьикти соҕус чахчынан худуоһунньук бачча үлэлээхпин диэн чопчу аахпата буолар. “Мин политикаттан ыраахпын. Куппар-сүрбэр чугас тиэмэни оҥоробун, иэйиини биэрэ сатыыбын. Ол дьоҥҥо тиийэр буоллаҕына, үчүгэй”, — диир холкутук Иннокентий Иннокентьевич. Олоҕун орто омурҕаныгар кэлэн олорон, сүрэҕэ тугу баҕарарын суруйар айар киһиэхэ дьол диэн билиниэх тустаахпыт. Эргийэ турар толору олохпутугар туох даҕаны мээнэҕэ буолбатын бу түгэҥҥэ эмиэ санатабын. Айылҕаттан ананан кэлэн, бар дьонугар саха олоҕун, тапталын, иэйиитин холустаҕа түһэрэн үйэлэргэ хаалларар ураты аналлаах биһиги дьоруойбут.
Дьөһөгөй Айыыга сүгүрүйүү
Иннокентий Корякин Дьөһөгөй Айыы оҕотун элбэхтик суруйар. Кини Дьөһөгөйү таҥара оҥостубут сахаҕа олус диэн чугас, сүрэҕин ортотунан киирэр сыспай сиэллээхтэри улахан тапталынан оҥорорун бэлиэтиибин. “Биһиги өбүгэлэрбит ыҥыыр үрдүгэр сырыттахтара дии, оттон биһиги олус түргэнник тимир көлөҕө көстүбүт. Сылгы ахсаана аҕыйыыр, сылгыһыт култуурата улам мөлтөөн эрэр. Онон да буоллаҕа, сылгы тиэмэтин үйэтитэр санаа баар. Олохпут сайдар, ону кытта саха олоҕун тыына, сиэрэ, тутула, бэл, туттубут мала-сала кытта уларыйар. Кэлэр көлүөнэ дьоно биһиги үлэбититтэн элбэҕи билиэҕэ. Мин норуотум үтүө өрүтүн көрдөрө сатыыбын”, — диэн сиэрдээхтик этэр саха худуоһунньуга. Бу дьиҥ-чахчы ботуруйуот тыла. Кини хас биирдии холустатыгар дойдутун муҥура суох таптыыра биллэр.
Көтүү
Иннокентий Корякин буочарын атын худуоһунньугу кытта буккуйбаккын. Оннук ураты. Аны кини дьоруойдара, сылгылара, ынахтара көтөллөр эбээт. Иэйии чыпчаала буоллаҕа куту көтүтүү диэн. Маннык жанр аан дойдуга баара биллэр. Ол гынан баран, Корякин уу сахалыы сэһэнэ ийэ сир кырсын үрдүнэн көтөрө-дайара олус даҕаны дьикти кэрэ уонна чугас. Мээнэ киһи көппөт. Айдарыылаах эрэ киһи түһээн көтөр диэччилэр. “Устудьуоннуу сылдьан түһээн көппүппүн бу баардыы өйдүүбүн. Арай долборукпут көттө, мин онтон тутуһунан баран дьиэм тула көппүтүм. Наһаа үчүгэй этэ… ” — диэн астына ахтар
Таай Аана
Иннокентий Корякин үлэлэрин сахалыы эрэ куттаах сөбүлүүр буолбатах, кини хартыыналарын Россия араас муннугуттан сакаастаан ылаллар. Худуоһунньуктар былыр-былыргыттан баччаҕа диэри сакаасчыт баар буоллаҕына уһун сонноноллор буоллаҕа. Ол гынан баран, хартыыната атыыга бардаҕына сүрэҕиттэн нэһиилэ араарара баар суол эбит. Айан, төрөтөн таһаарбыт үлэҥ төрөппүт оҕоҥ кэриэтэ күндү буолар. Кини биир да үлэтин ойуччу тутан бу ордук диэбэт. Барыларыгар дууһатын, сүрэҕин сылааһын биэрэн суруйбут буолан, бары биирдик күндүлэр. Ол эрээри үлэлэрэ дьон киэн көрүүтүгэр барарыттан эмиэ да үөрэр. “Ампаардаах хотун” үлэтин национальнай художественнай музей ылбыт. Бу үлэтэ дьоҥҥэ киэҥник биллэр. Хартыына сюжета дьиҥ олохтон ылыллыбыт эбит. “ Таай Аана диэн аймахтаах этибит. Таайбыт кэргэнэ, ол иһин итинник аат иҥпит. Оҕо сылдьан кини ампаарыгар ымсыырар да этибит. Аан дойду баайа барыта онно мустан турар курдуга. Ампаар быыһынан туох баарын көрө сатыырбыт өйбөр хаалан хаалбыт”, — диэн мүчүк гынар Иннокентий Иннокентьевич.
Долгутар тиэмэтэ
Үгэс курдук Иннокентий Иннокентьевичтан айар үлэтигэр былаанын туһунан ыйыппыппар, чопчу маннык диэн үлэтин былаанныыр үгэһэ суох эбит. Арай, тохтоло суох үлэлиир. “Илиигин холустаттан араардаххына түргэнник тэйэн хаалаҕын. Онон өрүү үлэлиибин. Биир идея баар. Гражданскай сэрии тиэмэтэ. Ол барыбытын долгутар буолуохтаах. Устуоруйа эргийэн кэлэ турар дииллэр, убай быраатын кытта сэриилэһэр куттала баар. Ол ис хоһооно хайдах тахсыахтааҕа харахпар көстөн кэлэ турар буолла”, — диир худуоһунньук. Көстөн кэлэри тутан ылан суруйар киһини үөһэттэн айдарыылаах, этиттэриинэн үлэлиир диэхпин сөп даҕаны дьоруойум биирдэ да оннук эппэтэҕин ытыктаан, инньэ диэн түмүк санааны оҥорбоппун. Этэргэ дылы, кэм кэрдии бэйэтэ көрдөрөн иһиэ турдаҕа. “Туох эрэ аналлаах үлэлиибин дибэппин. Таптыыр үлэбин оҥоробун”, — диир көнөтүк кини.
Манна бэлиэтээн эттэххэ, худуоһунньуктар сойуустара киниэхэ мастерской биэрбитэ улахан төһүү күүһүнэн буолбут. Туох баар айымньылара онно айыллан тахсаллар эбит.
Кырдьыктаах үлэ. Чиэһинэй олох.
Иннокентий Корякин олоҕун тутаах сыаннаһын быһыытынан чиэһинэй буолууну ааттаабытын сүрдээҕин биһирии иһиттим. Көннөрү чиэһинэй буолуу. Айар үлэҕэ. Бэйэҕэ уонна тулалыыр дьоҥҥо. Олус судургу эрээри уустук майгы. Ити тыл өйдөбүлэ Иннокентий Корякин айар үлэтин бүтүннүү быһаарар. Чиэһинэй, кырдьыксыт, аһаҕас. Ол да иһин кини биһиэхэ барыбытыгар олус чугас, истиҥ, иһирэх.
Сахалыы куттаах худуоһунньук баҕа санаата туохханый? “Сахабыт тыынын сүтэримиэххэ. Саха сахатынан буолуохтаах, оччоҕуна омук быһыытынан тыыннаах хаалыахпыт”, — диир чиэһинэйдик кини.
Айталина Никифорова