Киһи олоҕун тэтимэ «спринтер» уонна «стайер» диэн бөлөхтөргө араарыллар. Спринтер диэн уһун тыыннаах, ыраахха диэри өр кэмҥэ кыаҕын эспэккэ туруоруммут соругун ситиһэр киһи. Оттон стайер диэн кылгас тыыннаах, түргэнник-тарҕаннык быһа түһээт, былата быстан, эстэн хаалар көтүмэх туруктаах киһини ааттыыллар.
Саха киһитэ үксэ эрчимин ыһа-тоҕо сылдьыбат, ис кыаҕын кыатана, дьиппиэрэ туттан, бырдатын быспакка, сэниэтин өр эспэккэ туруулаһар. «Ыт ыксаан-ыксаан, хараҕа суох оҕолору төрөтөр», — диэн дьалаҕай, ымсыы, көҥөс туруктан сэрэтэллэр. Ыгым, ахсым, дохсун, харса-хабыра суох быһа-бааччы дьалаҕай сыһыаны сэҥээрбэт, ис туругу мээнэ арыйа охсон биэрбэт уратылаах. Ол гынан баран, саха төһө да аа-дьуо сырыттар, ис туруга сымнаҕас да буоллар, үрдүк күүрүүлээх, чыпчылҕан өйө-санаата киэҥ, кырыга суох, сайаҕас анаарар дьоҕура уостубат.
Аа-дьуо диэн ыгылыйбакка, чаҕыйбакка, тутах турукка хааччахтаммакка, түөрэккэйэ суох тирэхтээх, чиҥ үктэллээхтик, дьулуурдаахтык, дьаныардаахтык, тиэтэйбэккэ биир кэм дьүккүйэн туруулаһар туругу ааттыыбыт. Ол да иһин «саха ньоҕой, оҕото өссө ньоҕой» диэн бэргэн этии олохсуйдаҕа.
Хас да хаттыгастаах баттабыл үйэлэрин, биһиги, сахалар, сымыһахпытын быһа ытыран, санаабытын муҥурдаппакка, күөммүтүн нөрүппэккэ, кыһараҥнаах кыһалҕаҕа иннибитин биэрбэккэ, дуулаҕа санаабытын ыһыктыбакка, аа-дьуо иннибит хоту хотуулаахтык, быс та-быста салҕанан, өлө-өлө тиллэн, син да илии тутуурдаах, өттүк харалаах бу кэмҥэ кэллэхпит. Сүппүт-симэлийбит омуктар да элбэхтэр ээ. Оннук сындааһыннаах үлэттэн саллыбат, сорунуулаахтык турунан, үйэлэри уҥуордуур санаабыт сытар ииттинэр дьарыктарбытын, олорор эйгэбитин хаста да уларыттан бэйэ сүнньүн ыһыктыбат «сахачаан омук» буолан туруулаһар буулаҕа айдарыылаахпыт.
Аа-дьуо сылдьар киһи одууһут буолар, кини өйдөөн-дьүүллээн ырытар уус көрүүлээх, хоһуйуу, бэргэн тылы хомоҕойдук уонна табыгастаахтык туттар. Аны бэйэтэ туспа толкуйдаах, көссүө анаарар дьоҕурун сайыннарар. Улууларбыт эппиттэрин курдук, өйү өйүнэн кыайарга дьулуһар. Хапсаҕай өй киэҥ көҕүһү, уһун санааны кытта дьүөрэлэһэн, ураты сигилилээх cпринтер киһи да, омук да олоххо кыайыылаах, дьүккүөрдээх дьаһабылын төрдө буолар.
Аа-дьуо майгылаах киһи дьохсойон олорон атын киһини болҕойон истэр холку, билиитэ-көрүүтэ ситимнээх, истибитин иһигэр сааһылаан иҥэрэр буолан, киҥэ-наара алдьаммат. Саха Бастакы Президенэ Михаил Ефимович Николаев этэр буолара: ыарахан түбэлтэҕэ, ыктарар турукка астахтарына, өссө кэҥээн, ис туруккун сымнатан уонна күүһүрдэн иҥэринэҕин. Оччоҕо бэйэҥ масштабыҥ улаатан, кыһалҕаны таһыттан сабардыы бүрүйэн, симэлитэн, төлөрүтэн кэбиһэҕин. Ол эрчимэ эйигин өссө күүһүрдэр. Ити кытай омук стратагематын санатар: утары күүһү тускар туттаҕын.
Күүһүнэн өттөйөн, баатырҕаан, ыгылыйан, тутатына өрө ытыллан, баайсан, өһөхтөһөн охсуһар туһата саарбах. Бэйэ туспа толкуйдаах ураты көрүүлэрин, санааларын уратытын сыта-тура толкуйдуу сылдьар, киҥэ -наара алдьамматах киһи ылыннарыылаах, ыллыктаах сытыы тыллаах-өстөөх, түөрэккэйэ суох тирэхтээх ытык өйдөбүллэрдээх, нус-бааччы олохтонууну ордорор. Маннык киһи бэйэтин күүһүгэр эрэнэр, дьон сирэйин-хараҕын кэтээбэт, илин-кэлин түһүспэт дьоһуннаах. Дьон-сэргэ сэргиир киһитэ үтүө санаанан көрөр харахтаах, кыайыы көтөллөөх сүрдээх. Роман Дмитриев эппитин курдук, «саха кыайарын тухары – саха». Урааҥхай мургуна олох сырдык эйгэтин чыпчаалларын дабайар. Кэрэни, Сырдыгы, Тапталы күөх сирэм Сиргэ сатабыллаахтык сиэтэн түһэрэн, аа-дьуо уһун, дьоллоох, айымньылаах олох суолунан астына айанныа.
Ульяна Винокурова
